Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

80
Второзаконие 15:1-3.t Книга Левит 25:8-54.
614

---

qiyinchilikni bankrotlik (iqtisodiy nochorlik) deb nomlash juda to ‘g4ri 
belgilangan.
Bankrotlik (iqtisodiy nochorlik) - iqtisodiy sud tomonidan e ’tirof 
etilgan, qarzdorning pul majburiyatlari bo‘yicha kreditorlar talablarini 
t o i a hajmda qondirishga va (yoki) majburiy toiovlar bo‘yicha o 6z 
majburiyatini t o i a hajmda bajarishga qodir emasligidir.
Raqobatga asoslangan bozor iqtisodiyotida ishtirokchilaming to io v
majburiyatlarini toiashga qodir emasligini tan olish orqali uni tartibga 
solishni 
muhim 
normal arini 
belgilamasdan 
uning 
rivojlanishini 
ta’minlab boim aydi. Negaki, 
ikkita subyekt o ‘rtasidagi o ‘zaro 
qarzdorlik bu shunchaki, qarzdorlik emas. Bu majburiyatlar butun bir 
iqtisodni, jamiyatning majburiyatidir. Ya’ni, qarzdorlik faqat ularning 
o ‘zigagina tegishli muammo emas.
Iqtisodiy nochorlik, bankrotlik tushunchalari odatda bir mazmunda 
qaraladi. Ularni yuzaga keltiruvchi sabablar nihoyatda ко4p. Lekin 
sabablarning ildizida albatta kuchli raqobat, iqtisodiy resurslar va 
moliyaviy imkoniyatlaming cheklanganligi turadi.
Bozor iqtisodiy oti sharoitida xo'jalik yurituvchi subyektlar iqtisodiy 
jihatdan mustaqil b o ig an holda, raqobat kurashiga tortiladilar. Bu 
kurash kimnidir bor, kimnidir yo‘q qiladi. G ‘olib korxonalar o ‘zining 
moliyaviy ahvolini mustahkamlagan holda bozorda muqim o ‘ringa ega 
b o ia boradilar. M ag iu b korxonalar esa sinadilar yoki o‘z faoliyatini 
to‘xtadilar. Bozor iqtisodiyoti sharoitida bu g 4oliblik yoki bu m agiublik 
muqarrar narsaki, uni to4xtatib qolish mumkin emas.
Aytish mumkinki, uzluksiz davom etuvchi raqobat kurashi doimo 
iqtisodiy nochorlik yoki bankrotlik holatiga tushish xavfini tug'diradi.
Bankrotlik tushunchasi italyancha «banco-rotto» degan so'zdan 
olingan boiib, aslida kursi (o‘rindiq)ning sinishini anglatsada, bu so‘z 
aslida qarzdorning to io v majburiyatlarini t o i a qoplashga qodir 
emasligini izohlaydi.
0 ‘zbekiston Respublikasining «Bankrotlik to‘g‘risida»gi qonunida 
bankrotlik alomatlari yuridik shaxslar uchun alohida, jismoniy shaxslar 
uchun alohida tartiblari belgilangan.
615

---

Qarzdoming pul majburiyatlari bo'yicha kreditorlar talablarini 
qondirishga va (yoki) majburiy to'lovlar bo'yicha o 'z majburiyatini 
bajarishga qodir emasligi, agar tegishli majburiyatlar va (yoki) to'lovlar 
majburiyati yuzaga kelgan kundan e ’tiboran uch oy davomida qarzdor 
tomonidan bajarilmagan bo'Isa, uning bankrotlik alomatlari deb e ’tirof 
etiladi81.
Xo'jalik subyektlari va ulaming ayrim toifalari (banklar, qishloq 
xo'jaligi 
subyektlari, 
sug'urta 
tashkilotlari 
va 
h.k.), 
yakka 
tadbirkorlaming bankrotligini tan olish va uni belgilash tartiblari 
bankrotlik to'g'risidagi qonunda aniq belgilab berilgan.
Bankrotlikning korxona faoliyatiga nisbatan qo'llanishini tushunish 
uchun uning siklik jarayonini tushunish muhim masala hisoblanadi. 
Y a’ni har qanday korxonaning manzil yakuni hisoblangan bankrotlik 
quyidagi jarayonlaming uzviy ketma-ketligidan tashkil topadi.