Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

9.5. Marjinal foyda tahlili
Biznesni boshqaruv qarorlarini asoslashda marjinal tahlil muhim rol 
o‘ynaydi. Marjinal foyda tahlilida o ‘zaro aloqadorlikka ega bo'lgan 
iqtisodiy ko‘rsatkichlaming uchta guruhini tarkiblash mumkin. Bu 
ko‘rsatkichlar ishlab chiqarish (sotish) hajmi, xarajatlar (o'zgaruvchan 
va o'zgarmas) va foyda ko'rsatkichlaridir.
Mazkur usul ko‘pincha zararsizlik tahlili deb yuritiladi. Ushbu usul 
amerika olimlari tomonidan 1930-yillarda ishlab chiqilgan. Uning 
g‘oyaviy muallifi asli kasbi injener bo'lgan Uolter Rautenshtrax 
hisoblanadi. Uslubiyot negizida, mahsulot ishlab chiqarish hajmiga 
muvofiqlikda o‘zgarib turuvchi va o ‘zgarmas xarajatlaming tarkiblanishi 
turadi58.
Korxonaning 
marjinal 
daromadi 
-
sotishdan 
tushumdan 
o ‘zgaruvchan xarajatlami chegirish asosida aniqlanadi. Mahsulot 
birligidan marjinal daromad ushbu mahsulotning bahosi bilan unga 
ketgan o‘zgaruvchan xarajatlaming farqiga teng. Baho tarkibida esa 
faqat o'zgaruvchan xarajatlar emas, balki doimiy xarajatlar va foyda 
summasi ham aks etadi.
Marjinal tahlilning asosiy jihatlari quyidagilar bilan xarakterlanadi:
- zararsiz ishlash hajmini aniqlash;
- korxonaning xavfsiz (zararsiz) ishlash doirasini belgilash;
- foydaning ko'zlangan hajmida mahsulot ishlab chiqarish hajmini 
belgilab olish;
- marjinal daromadlikka erishishda doimiy xarajatlaming kritik 
darajasini aniqlash;
K.R. Subramanyam '‘Financial statement analysis”, eleventh edition Published by McGraw-Hill
Education, 2 Penn Plaza, N ew York, N Y 10121 Copyright © 2 0 1 4 by
487

---

- belgilangan topshiriqlami uddalashda doimiy va o4zgaruvchan 
xarajatlar ta ’sirida mahsulot bahosining kritik darajasini belgilab olish.
Marjinal daromadning odatda uchta tur ko4rsatkichi hisob-kitob 
qilinadi59:
> Mutlaq marjinal daromad;
> Nisbiy marjinal daromad;
> Operatsion richag.