|
36
М.Р.Болтабаев. Иктисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали
rw*4 Kd
1
укимачилик саноати корхоналарининг ракобатдошлигини бахолаш услубини такомиллаштириш.
417
Xodimlar soni
Xi
Xi
Xi
Xi
Xi
Sifat nazorati tizimi
Si
Si
Si
Si
Si
Mehnat unumdorligi
Mi
Mi
Mi
Mi
Mi
Texnologik uskunalaming yoshi
Ti
Ti
Ti
Ti
Ti
Tashkil etish va boshqarish (Rb)
Boshqaruv xodimlari va injener
texnik xodimlar soni
Bi
Bi
Bi
Bi
Bi
Boshqaruv
xodimlarining
tashqi
muhit
ta’sirida
o ‘zgarishga
moyilligi
Mi
Mi
Mi
Mi
Mi
Funksiya va vazifalaming aniq
belgilanishi
Fi
Fi
Fi
Fi
Fi
Boshqaruvni
tashkil
etish
strukturasi
Si
Si
Si
Si
Si
Boshqaruvda
foydalaniladigan
axborotlar sifati
Mi
Mi
Mi
Mi
Mi
Boshqaruv
tuzilmasining
o‘ zgaruvchanl igi
Ti
Ti
Ti
Ti
Ti
Marketing (Rr)
Bozordagi ulushi
Bi
Bi
Bi
Bi
Bi
Firma reputatsiyasi
Fi
Fi
Fi
Fi
Fi
Brend prestiji
Pi
Pi
Pi
Pi
Pi
Reklama samaradorligi
Ri
Ri
Ri
Ri
Ri
Strategiya
Si
Si
Si
Si
Si
Baholash siyosati
Tsi
Tsi
Tsi
Tsi
Tsi
Sotishning
tashkiliy
va
texnik
jihatlari
Ji
Ji
Ji
Ji
Ji
Xizmatlar sifati
Xi
Xi
Xi
Xi
Xi
Mijozlar soni
Mi
Mi
Mi
Mi
Mi
Kadrlar tarkibi (Rx)
Kadrlar kvalifikatsiya darajasi
Ki
Ki
Ki
Ki
Ki
Sotishda band bo‘lgan xodimlaming
texnik kvalifikatsiya darajasi
Xi
Xi
Xi
Xi
Xi
Texnologik (Rt)
Standartlaming q o‘llanishi
Si
Si
Si
Si
Si
Yangi mahsulotlar
Yai
Yai
Yai
Yai
Yai
Innovatsion,
ilmiy
tadqiqot
xarajatlari
li
li
li
li
li
418
1,2,3,4,5-qatorlar korxonalaming raqobatdoshlik darajasi bo4yicha
sifat mezonlari hisoblanadi. Bunda: 1-a’lo; 2-yaxshi; 3-o‘rta; 4-o‘rtadan
past, 5-tashvishli holat deb beligilanadi.
Korxona raqobatdoshligini aniqlash va tahlil qilishning «4R»
modeli
Raqobatdoshlik omillari
Tahlil
qilinayotgan
korxonada
Raqobatchilarda
A
V
Mahsulot (Rm)
Ishonchlilik
Rm l
Rml
Rml
Rml
Xizmat muddati
Rm2
Rm2
Rm2
Rm2
Ta’mir talablik
Rm3
Rm3
Rm3
Rm3
Texnik darajasi
Rm4
Rm4
Rm4
Rm4
Savdo markasi obro‘si
Rm5
Rm5
Rm5
Rm5
Ta’mirlash xizmati darajasi
Rm6
Rm6
Rm6
Rm6
Qo‘shimcha xizmatlar qulayligi
Rm7
Rm7
Rm7
Rm7
Xizmatlar
va
mahsulotlami
tanlash variantlari
Rm8
Rm8
Rm8
Rm8
Assortiment tarkibi
Rm9
Rm9
Rm9
Rm9
Narx (Rn)
Chakana bahosi
R nl
Rnl
Rnl
R nl
Ulgurji bahosi
Rn2
Rn2
Rn2
Rn2
Narx chegirmalari
Rn3
Rn3
Rn3
Rn3
Hisob-kitob shakllari
Rn4
Rn4
Rn4
Rn4
Tovarlami sotish regioni vayoMlari (Rs)
Sotish strategiyasi
Rsl
Rsl
Rsl
Rsl
Taqsimot turlari
Rs2
Rs2
Rs2
Rs2
Dilerlar soni
Rs3
Rs3
Rs3
Rs3
Distrbyuterlar soni
Rs4
Rs4
Rs4
Rs4
Bozomi egallash darajasi
Rs5
Rs5
Rs5
Rs5
Sotish hududlari
Rs6
Rs6
Rs6
Rs6
419
Reklama(Rr)
Reklama shakliari
Rrl
Rrl
Rrl
Rrl
Reklama joylari
Rr2
Rr2
Rr2
Rr2
Reklama byudjeti hajmi
Rr3
Rr3
Rr3
Rr3
Reklama chastotasi
Rr4
Rr4
Rr4
Rr4
K o‘rgazmalarda ishtiroki
Rr5
Rr5
Rr5
Rr5
Ommaviy
axborot vositalarida
e ’lonlar
Rr6
Rr6
Rr6
Rr6
jChegirmalar
Rr7
Rr7
Rr7
Rr7
J J . Lamben modeli bo'yicha raqobatdoshlik tahlili metodikasi ham
amaliyotda keng qo‘llaniladi. Unda asosiy ko‘rsatkichlar sifatida
bozordagi ulushi, tovarlar tarkibi ulushi, xarajatlar sarfi, texnologiyalarni
o'zlashtirish darajasi va imiji olingan.
Raqobatdoshlikning aniqlash va tahlil qilishning Lamben modeli
Baholash
ko‘rsatkich
lari
Baholash mezonlari
Past
1-2 ball
0 ‘rta
2-3 bal
Yuqori
4-5 ball
Bozordagi
ulushi
3/1 dan kichik
3/1 dan yuqori
lider
Tovar
tarkibining
ulushi
diferensiyalanmagan d i ferensiyalangan
4
Noyob
Xarajatlar
Raqobatchilarniki
dan yuqori
Raqobatchi lar
niki bilan bir xil
Raqobatchilarni
kidan kam
Texnologiyani
o‘zlashtirish
darajasi
O'zlashtirish qiyin
kechadi
0 ‘zlashtirish
oson kechadi
To‘liq
o4zlashtirilgan
Imij
yo‘q
Rivojlangan
Kuchli imijga
ega
Natijalar ballik tizimda baholanadi.
Raqobatdoshlikning, shuningdek, ichki normalar tartiblari ham
belgilanadi. Eng ommalashgan formasi bu reyting baholash usuli
hisoblanadi.
420
Rj = %/Xl
+
X
, + . . . + Л ',.
,
Bu yerda:
Rj - korxonaning reyting bahosi;
X1X2,.. .Xn - tahiil qilinayotgan ko‘rsatkichlaming nisbiy ifodasi;
Shuningdek, korxona
raqobatdoshligini aniqlashning matritsali,
samaradorlikka bogMangan modellaridan
ham
amaliyotda keng
foydalaniladi.
7.8. Daromad tahlili
Kredit inspektorlari layoqatlilikni baholashda o'rganadigan eng
muhim ko'rsatkichlardan biri bu korxonaning daromad ko‘rsatkichi
hisoblanadi. Daromadlar tahlilida ulaming joriy va istiqboldagi
ko6rsatkichlarini baholash lozim. Bunda, omilli tahlilga ham muhim
e’tibor qaratish lozim. Bu borada kredit inspektorlari, ekspertlar
quyidagi muhim jihatlarga ahamiyat qaratishlari lozim: foydani
maksimallashtirishning
qanday
imkoniyatlari
mavjudligiga;
agar
korxona zararga ishlayotgan boisa, buning sabablarini chuqur
o ‘rganishi; tendensiyalariga (tarmoq rivoj lantirish yuzasidan dasturlarga,
faoliyatning kelajagiga, bozoming kengayishiga va h.k.); xarajatlarni
boshqarish imkoniyatlariga va h.k. jihatlariga.
Daromadlar tahlili va uning muhim qatorlari
0 ‘rganish qatorlari
Daromadning
tarkibiy va trend
tahlili
Daromadlaming
koeffitsiyentii tahlili
Mazmuni
Korxonada daromadlarining umumiy hajmi va
tarkibiy tuzilishi bo‘yicha gorizontal, vertikal va
trendli tahlili amalga oshiriladi.
Daromadlaming mutlaq ifodalari moliyaviy
natijaviylikni aniq baholash imkonini bermaydi.
Shu sababli ko‘pincha ularning nisbiy ifodalariga
ahamiyat qaratiladi. Bu bir so4mlik aktiv, xarajat,
kapitalga to‘g ‘ri keladigan daromad ko'rsatkichini
ifoda etadi.
421
0 4rganish qatorlari
Daromadlaming
Mazmuni
Daromadlaming o‘zgarishiga ta’sir etuvchi ichki
va tashqi omillaming ta ’sirini aniq baholash va
omilli tahlili
ulami maksimallashtirishning chora-tadbirlarini
ko‘rish imkonini beradi.
Daromadlar xarajatlar bilan bogMangan holda
Daromadlaming
moliyaviy natijaviylikning foyda va zararlarda
moliyaviy natijalargal
to^planishi, ularning jam g^rilishi, ishlatilishi
ta’sirining tahlili
j
yuzasidan moliyaviy ahvolga ta’sirini baholashni
tasniflaydi.
Kredit inspektorlari daromadlar tahlilida operatsion faoliyatdan
daromadlaming muhim qatori hisoblangan mahsulot (ish va xizmat)lami
sotishdan sof tushumlar, sotilgan mahsulot (ish va xizmat)larni ishlab
chiqarish tannarxi hamda mahsulot (ish va xizmat)lami sotishdan yalpi
foyda ko‘rsatkichlarini o ‘zgarishlariga, ulaming o‘zgarish sabablariga,
sof foyda tarkibidagi salmogMga ahamiyat qaratishlari lozim. Negaki bu
foyda kreditlarning foizlarini qoplash manbasi ham hisoblanadi.
Kreditorlaming olingan kreditlar hisobiga toMovlari va ularga tegishli
foizlaming toMash imkoniyatlarining mavjudligini faqat ulaming
o ‘zigagina ahamiyatli masala emas.
Mahsulot (ish va xizmat)lami sotishdan sof tushumlaming o ‘sishi
bilan, sotilgan mahsulot (ish va xizmat)larni ishlab chiqarish
tannarxining o‘sishi, shu bilan birgalikda mahsulot (ish va xizmat)larni
sotishdan yalpi foydaning o 4zgarishlarini baholashda albatta ulaming
o ‘zaro bogMiqligiga va uzviylikdagi aloqadorligiga muhim e ’tibor berish
lozim.
Ya’ni, mahsulot (ish va xizmat)lami sotishdan yalpi foydaning
o‘sishi mahsulot (ish va xizmat)larni sotishdan sof tushumning
o ‘sishidan yuqori boMishi va uning o‘sishi sotilgan mahsulot (ish va
xizmat)lami ishlab chiqarish tannarxining o4sishidan yuqori boMishi
lozim.
Buni formula shaklida quyidagicha ifoda etish mumkin:
Fs > Ts> Tx
422
Fs - mahsulot (ish va xizmat)lami sotishdan yalpi foydaning
o 4sishi:
F$ = joriy yil sotilgan mahsulot (ish va xizmat) lardan yalpi foyda /
о ‘tgan yil sotilgan mahsulot (ish va xizmat)lardan yalpi foyda
Ts - mahsulot (ish va xizmat)lami sotishdan sof tushumning
o'sishi:
Ts = joriy yil sotilgan mahsulot (ish va xizmat)lardan s o f tushum /
о ‘tgan yil sotilgan mahsulot (ish va xizmat) lardan s o f tushum
Tx - sotilgan mahsulot (ish va xizmat)larni ishlab chiqarish
tannarxining o'sishi:
Tx
=
joriy y il sotilgan mahsulot (ish va xizmat)lardan ishlab
chiqarish tannarxi foydasi / о (tgan yil sotilgan mahsulot (ish va
xizmat)lardan ishlab chiqarish tannarxi
Sof tushumlarni baholashda albatta sotilgan mahsulot (ish va
xizmat)lami sotishdan sof tushumning tan olinishi bilan ular yuzasidan
naqd pul mablag4larining shakllanishi darajasiga ham muhim ahamiyat
qaratish lozim. Negaki daromadlarni tan olishda yoki sotishdan
tushumlarni hisobga olishda “hisobga olish” qoidasiga amal qilinishi
bilan ularning naqdligini ta’minlashda “kassa” usuliga amal etilishi
doimo ham majburiyatlar yuzasidan naqd mablag4lar mavjudligini
ta’minlay olmaydi.
Mahsulot (ish va xizmat)larni sotishdan sof tushumning naqdligini
quyidagi bog4lanish asosida aniqlash mumkin:
Tn - DKb + Ts - DQo
Tn - mahsulot (ish va xizmat)lami sotishdan naqd tushum (Pul
oqimi to4g4risidagi hisobotdan olinadi);
DQb - davr boshiga mahsulot (ish va xizmat)larni sotishdan
debitorlik qarzdorlik summasi;
DQo - davr oxiriga mahsulot (ish va xizmat)lami sotishdan
debitorlik qarzdorlik summasi;
Ts - mahsulot (ish va xizmat)larni sotishdan sof tushum summasi
(moliyaviy natijalar to 4g4risidagi hisobotdan olinadi)
Do'stlaringiz bilan baham: | 
