Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

26

---

Bir o4chamli tahlilda 
taqqoslash bir obyektning bitta yoki bir 
nechta ko‘rsatkichlarini, yoki bir nechta obyektni bitta ko‘rsatkichini 
taqqoslash yocli bilan amalga oshiriladi.
K o‘p o‘Ichamli tahlilda 
bir nechta korxonalami katta spektrdagi 
ko‘rsatkichlari taqqoslab o‘rganiladi. Bu tahiil korxonalar va ularning 
bo‘linmalari faoliyatini kompleks baholashda keng qoilaniladi.
Taqqoslashda real voqelikning, haqiqatdagi ko4rsatkichlarning reja, 
o4gan yillar, bazis yili, o^rtacha tarmoq, ilg‘or, qoloq, xorij 
ko‘rsatkichlariga nisbatan o‘zgarishlariga, 
ulaming dinamikasiga, 
mutlaq va nisbiy ifodalarda baho beriladi.
1.7-jadval
Taqqoslash usulida mahsulot (ish va xizmatlar) sotish hajmi
o*zgarishini tahiil etish metodikasi
Taqqoslash
birligi
K o‘rsat-
kichning
mutlaq
o ‘zgarishi
K o‘rsatkich-
ning nisbiy
o ‘zgarishi, 
%
K o‘rsatkich
indeksi
Bir foizli
o‘zgarishning
mutlaq ifodasi
Rejaga
nisbatan
( I q rpr)
SqhPh - SqrPr
Iq h P h / 
I q rpr* 100-100
IqhPh / I q rPr
I A q p % » I q rpr
0 4tgan 
yilga
(ЕЧо-Ро)
IqhPh - 
l q 0-Po-
Iq h P h / 
I q oPo.* 100-100
IqhPh / Iq<.-Po-
I A q p % * I q 0.p0.
Bazis 
yiliga 
nisbatan
.(1ЯьРь)
IqhPh 
- ЕЧьРь
IqhPh / 
I q bpb* 100-100
IqhPh / IqbPb
I A q p % * I q bpb
0 ‘rtacha
tarm oq
k o ‘rsatkichga
nisbatan
i l q t P t )
IqhPh - Iq tP t
Iq h P h /
Iq,p,*100-100
IqhPh / Iq.p<
lA q p % * Iq ,p ,
Ilg ‘or
k o ‘rsatkichga
nisbatan
i l q . p . )
IqhPh - Iq>Pi
Iq h P h / 
I q , Pi * 100-100
IqhPh / Iq .p ,
lA q p % * Iq ,p ,
Qoloq
k o 4rsatkichga
nisbatan
ilq q P q )
IqhPh - I q qpq
IqhPh / 
I q qpq*100-100
IqhPh / I q qp4
I A q p % * I q qpq
Xorij ko‘rsat
kichiga
nisbatan
(XQ
x
P
x
)
IqhPh - IqxPx
IqhPh / 
I q xPx»100-100
IqhPh / IqxPx
I A q p % * I q xpx
27

---

1.8-jadval
Mahsulot sifati bo‘yicha ishlab chiqarish rejasining bajarilishi
tahlili
Choraklar
Mahsulot (ish,
xizmat)larni sotishdan
tushum, mln so‘m
Haqiqatdagi
darajaning rejadan
farqi
Reja
bajarilishi, %
Reja
Haqiqat
1
22 500
21 600
-900 (21600-22500)
96
(21600/22500)
2
20 200
20 800
+600
102.9
3
28 000
28 200
+200
107.1
4
27 000
26 300
-700
97.4
Jami
97 700
96900
-800
99.18
Korxona mahsulot (ish, xizmat)larni sotishdan sof tushum rejaga 
qiyosan 800 mln so‘mga kam bo‘lgan. Bu esa mahsulot (ish, 
xizmat)lami sotish rejasi 99.18 foizga bajarildi degani. Choraklar 
b o ‘yicha birinchi va to ‘rtinchi choraklar bo‘yicha tushum rejasi 
bajarilmagan. Ikkinchi va uchinchi choraklar bo‘yicha reja nisbiy 
ifodada 102.9 va 107.1 foizga bajarilgan.
Iqtisodiy tahlilda o‘rganiladigan hodisa va jarayonlar miqdoriy 
oMchamga ega bo'lib, ular mutlaq va nisbiy miqdorlar bilan ifodalanadi.
Mutlaq miqdorlar iqtisodiy hodisa va jarayonlarni hajmi, miqdori, 
o ‘lchami va darajasini ifodalaydi.
Nisbiy miqdorlar bir mutlaq miqdomi ikkinchi mutlaq miqdorga 
b o iis h natijasida olingan hosilani ifodalaydi. Nisbiy miqdorlar turli 
shaklda: koeffitsiyentlarda (taqqoslash bazasi 1), foizlarda (taqqoslash 
bazasi 100), promillarda (taqqoslash bazasi 1000) va promillarda 
(taqqoslash bazasi 10000) ifodalanishi mumkin.
Tahlil jarayonida nisbiy miqdorlarning quyidagi turlari keng 
qo‘llanadi: reja vazifalarining nisbiy miqdorlari; rejani bajarishning 
nisbiy miqdorlari; dinamika nisbiy miqdorlari; tuzilmaviy nisbiy 
miqdorlar; koordinatsiya nisbiy miqdorlari; intensiv nisbiy miqdorlar; 
obyektlararo va hududiy taqqoslash nisbiy miqdorlari; samaradorlik 
nisbiy miqdorlari.