|
Mehnat resurslari va ulardan samarali foydalanishning ko‘rsatkichlar tizimi
t/r
|
Ko‘rsatkichlar
|
Ko‘rsatkichlarning aniqlanishi
|
Belgilar izohi
|
1
|
Mehnat resurslari bilan ta’minlanganlik koeffitsiyenti(Mt)
|
Mt=Mr / Mrz
|
Mr-haqiqatda band qilingan mehnat resurslari
Mrz-zaruriy mehnat resurslari soni
|
2
|
Ishchilarning jami sanoat ishlab chiqarish xodimlarining tarkibidagi salmog‘i(Xis)
|
Xis=Is / X
|
Is-ishchilarning soni
X-xodimlarning ro‘yxat bo‘yicha o‘rtacha soni
|
3
|
Xizmatchilarning jami xodimlar tarkibidagi salmog‘i (Xxs)
|
Xxs=Xs / X
|
Xs-xizmatchilarning soni
|
4
|
Xodimlarni ishga qabul qilish koeffitsiyenti (Ibq)
|
Xiq=Xq / X
|
Xq-ishga qabul qilingan xodimlarning soni
|
5
|
Xodimlarni ishdan bo‘shatish koeffitsiyenti (Xib)
|
Xib=Xi / X
|
Xi-ishdan bo‘shagan xodimlarning soni
|
6
|
Xodimlar qo‘nimsizligi (Xq)
|
Xq=Ib / X
|
Ix-o‘z arizasiga muvofiq ishdan bo‘shaganlar soni
|
7
|
Mehnat unumdorligining inson va vaqt omili ko‘rsatkichlari
(MU):
|
MU
|
|
7
|
Bir xodimning mehnat unumi (MUx)
|
MUx=Mx / X
|
Mx-mahsulot hajmi
|
7
|
Bir ishchining mehnat unumi (MUi)
|
MUi=Mx / I
|
I-ishchilarning o‘rtacha ro‘yxat soni
|
7
|
Bir kunlik mehnat unumi (MUk)
|
MUk= Mx / Ik
|
Ik-jami ishlangan ish kunlari
|
7
|
Bir soatlik mehnat unumi (MUs)
|
MUs=Mx / Is
|
Is-jami ishlangan ish soatlari
|
8
|
Ish kuni davomiyligi (Id)
|
Id=Iis / Iik
|
Iis-jami ishlangan ish soatlari
Iik-jami ishlangan ish kunlari
|
9
|
O‘rtacha bir yillik ishlangan ish kunlarining haqiqiy ish vaqtidagi salmog‘i (Ivs)
|
Ivs=Iyk / Iykz
|
Iyk-bir yillik o‘rtacha ishlangan ish kunlari
Iykz-meyor bo‘yicha bir yillik ish kunlari
|
1
|
O‘rtacha ishlangan bir kunlik ish vaqtining me’yoriy ish vaqtidagi salmog‘i (Iks)
|
Iks=Ibs / Ism
|
Ibs-bir kunlik o‘rtacha ish vaqti
Ism-bir kunlik me’yoriy ish vaqti
|
1
|
Mehnat unumdorligini omilli ko‘rsatkichlari (Mu)
|
Mu
|
Mu-mehnat unumdorligi
|
|
Bir xodimga to‘g‘ri keladigan yillik mahsulot hajmi (Mux)
|
MUx=Is * Mui
|
Is-sanoat ishlab chiqarish xodimlari tarkibida ishchilarning salmog‘i
Mui-bir ishchining o‘rtacha yillik mahsulot hajmi
|
|
Bir ishchiga to‘g‘ri keladigan yillik mahsulot hajmi (Mui)
|
Mui=Iik*Ikd*Mus
|
Iik- bir ishchining yil davomida ishlagan o‘rtacha kishi kunlari
Ikd-ish kuni davomiyligi
Mus-ishchining bir soatlik ish unumi
|
1
|
Mahsulotning mehnat sig‘imi (Ms)
|
Ms=Ms/Mx
|
Ms-mahsulotga mehnat sarfi
Mx-mahsulot hajmi
|
1
|
Mahsulot hajmiga ta’sir etuvchi mehnat omillari (Mx)
|
Mx= Is*Iik*Ikd*Mus
|
|
Mahsulot ishlab chiqarish va sotishni tahlili
Mahsulot ishlab chiqarish va sotish faoliyatining asosiy sharti hisoblanadi.
Mahsulot ishlab chiqarish va sotish hajmi korxona tomonidan bozor konyunkturasini chuqur tahlil etgan holda mustaqil ravishda rejalashtiriladi.
Mahsulotlar ishlab chiqarish bo‘yicha biznes rejada mo‘ljallangan hajmni bajarilishini ta’minlash hamda yuqori sifatli, xaridorgir mahsulotlarni yaratilishi korxonaning bevosita muhim ko‘rsatkichlari bo‘lmish ishlab chiqarish tannarxi, xarajatlar hajmi, foyda va rentabellik, moliyaviy barqarorlik, to‘lov qobiliyati, sof pul mablag‘larining hisobot davr oxiriga ko‘payishini ta’minlovchi omildir.
3.9-jadval
Mahsulot ishlab chiqarish va sotish tahlilining muhim masalalari
Tahlil mavzulari
|
O‘rganiladigan ko‘rsatkichlar tizimi
|
Tahlil mazmuni
|
Tahlil natijasi
|
Mahsulot ishlab chiqarish va sotish tahlilining mazmuni vazifalari va axborot manbalari
|
Mahsulot ishlab chiqarish va sotish tahlilining nazariy, metodologik asoslari tasniflanadi
|
Mahsulot ishlab chiqarish va sotishning muhim ko‘rsatikichlar tizimi va ularning tasnifi, tahlil vazifalari, axborot manbalari bayon etiladi
|
Mahsulot ishlab chiqarish‚ sotishni tahlil etish mazmuni, vazifalari, axborot manbalari tavsiflanadi
|
Mahsulot ishlab chiqarish va sotish rejasining bajarilishi tahlili
|
Mahsulot ishlab chiqarish va sotish rejasining bajarilishi
|
Ishlab chiqarish va sotish rejasining bajarilishiga, dinamikasiga, qiyosiy o‘zgarishlariga baho beriladi
|
Korxona moliya-xo‘jalik faoliyatining istiqboldagi rejasi, byudjeti, prognoz ko‘rsatkichlari belgilanadi
|
Mahsulot ishlab chiqarish nomenklaturasi va assortimenti tahlili
|
Nomenklatura va assortiment rejasining bajarilishi
|
Nomenklatura va assortiment rejasininng bajarilishiga, reja bajarilishining korxona moliya-xo‘jalik faoliyatiga ta’siri o‘rganiladi
|
Nomenklatura va asoosrtimentni to‘g‘ri belgilash va ularni maqsadli boshqarish imkoniyatlari aniqlanadi hamda chora-tadbirlari belgilanadi
|
Mahsulot sifatining tahlili: ishlab chiqarishdagi brak
|
Oliy va birinchi kategoriyadagi mahsulot hajmi.
Mahsulotning sortlilik koeffitsiyenti.
|
Mahsulotning sifatligiga, uning pul tushumlari, moliyaviy natijaga ta’siriga baho beriladi
|
Mahsulotning sifatligini oshirish chora-tadbirlari ko‘riladi
|
Mahsulot ishlab chiqarish maromiyligining tahlili
|
Mahsulot ishlab chiqarish maromiyligi koeffitsiyenti.
|
Ishlab chiqarish maromiyligining uzluksiz va barqaror rivojlanishni ta’minlashdagi ahamiyatiga baho beriladi
|
Maromiylik va uning buzilishlarini oldini olish choralari ko‘riladi
|
Innovatsion mahsulotlar tahlili
|
Innvovatsion mahsulotlarning jami mahsulotlar tarkibidagi salmog‘i
|
Innovatsion mahsulotlar ularning raqobatdoshlikni ta’minlashdagi o‘rniga baho beriladi
|
Innvoatsion mahsulotlar hajmini oshirish, ilmiy, texnikaviy yangiliklarni amaliyotga keng joriy etish choralari ko‘riladi
|
Xorijga sotilgan mahsulotlar tahlili
|
Eksport qilingan mahsulotlarning jami mahsulotlar tarkibidagi salmog‘i
|
Eksport qilingan mahsulotlar hajmi, valyuta tushumlari va jahon bozoriga chiqish imkoniyatlariga baho beriladi
|
Eksport hajmini oshirish chora-tadbirlari ko‘riladi
|
Mahsulot ishlab chiqarish hajmiga ta’sir etuvchi omillar tahlili
|
Mahsulotning mehnat vositalari, mehnat predmetlari, mehnat omillari bilan bog‘liq samaradorligi
|
Mahsulot ishlab chiqarish va sotish hajmiga ta’sir etuvchi miqdor va sifat omillariga baho beriladi
|
Mahsulot ishlab chiqarish va sotish hajmini o‘stirish, uning barqaror rivojlanishini ta’minlash chora- tadbirlari ko‘riladi
|
Ishlab chiqarilgan mahsulot hajmini umumlashtiruvchi ko‘rsatkichlar tizimiga quyidagi ko‘rsatkichlar kiradi:
Yalpi mahsulot – bu korxonaning ma’lum bir davrda (kun, oy, chorak, yil) ishlab chiqargan mahsuloti, ko‘rsatgan xizmat va bajargan ishlarining amaldagi va solishtirma bahoda o‘lchangan hajmi.
Tovar mahsulot –ishlab chiqarishning barcha bo‘g‘inlaridan o‘tgan va tayyor holatga kelgan, iste’molchilarga yetkazib berish uchun mo‘ljallangan mahsulotlar.
Sotilgan mahsulot – iste’molchilarga ortib jo‘natilgan yoki hisob hujjatlari taqdim etilgan mahsulotlar.
Mahsulotlar nomenklaturasi – deb, miqdor holida tovarlar guruhlari, kichik guruhlari va pozitsiyalarini belgilashda hamda hisobga olishda qabul qilingan ro‘yxatidir.
Tovar (ish, xizmat)lar assortimenti - deb esa, mahsulotlarning ma’lum bir belgilariga qarab, ya’ni, uning turlari, navi, o‘lchami, markasi, artikullariga qarab ajratiladigan mahsulotlar xilidir.
Korxona uchun ko‘proq foyda keltiruvchi, kam xarajat talab etadigan tovarlarni ishlab chiqarish manfaatlidir. Shu sababli, tovarlarni ishlab chiqarish hajmini tahlil qilishda strukturaviy o‘zgarishlarni tahlil etishga alohida ahamiyat qaratiladi.
Mahsulotlar hajmida strukturaviy o‘zgarishlarni mehnat sig‘imi ko‘rsatkichlari orqali aniqlash mumkin. Mehnat sig‘imini me’yor-soat, me’yorlashtirilgan ish haqi ko‘rsatkichlari orqali aniqlanadi.
Mahsulot turlari bo‘yicha rejaning bajarilishi har xil darajada bo‘lishi strukturani o‘zgarishidan dalolat beradi. Struktura bo‘yicha mahsulot ishlab chiqarish rejasining bajarilishi uchun haqiqiy ishlab chiqarilgan mahsulotning barcha xillari rejalashtirilgan mahsulot tarkibi va tuzilishiga teng kelishi kerak.
Ishlab chiqarish maromiyligi - bir maromda mahsulot ishlab chiqarishni tasniflaydi.
Ishlab chiqarishni bir maromda tashkil etilishi resurslardan foydalanish darajasiga, mahsulot sifatini yaxshilanishiga, shartnomaviy majburiyatlarni bajarilishiga ta’sir etadi.
Mahsulot sifati. Tahlilda muhim e’tibor ishlab chiqarishga va sotilgan mahsulotlar sifatiga qaratiladi. Mahsulot sifati deganda - uning tovarlilik darajasi, xaridorlar didiga mosligi, xalqaro va mamlakat standart meyorlariga javob berishidagi ijobiy tasnifiy jihatlari nazarda tutiladi.
Xalqaro va mamlakat standarti talablariga mosligi yuzasidan mahsulotlarning oliy va birinchi kategoriyalar tarikblanadi.
3.10-jadval
Mahsulot ishlab chiqarish va sotish tahlilida o‘rganiladigan ko‘rsatkichlar tizimi
t/r
|
Ko‘rsatkichlar
|
Ko‘rsatkich
larning aniqlanishi
|
Belgilar izohi
|
1
|
Mahsulot ishlab chiqarish rejasining bajarilishi (Rb)
|
Rb=Mxx/Mxr
|
Mxx- haqiqatda ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi
Mxr-rejada ishlab chiqarilishi belgilangan mahsulot hajmi
|
2
|
Mahsulot nomenklaturasi va assortimenti rejasining bajarilishi (Rbn)
|
Rbn=Mxn/Mxr
|
Mxn-nomenklatura va assortimentga qabul qilingan mahsulot hajmi
|
3
|
Mahsulot ishlab chiqarish maromiyligi koeffitsiyenti(Mrb)
|
Rbm=Mxm/Mxr
|
Mxm-maromiylik hisobiga ishlab chiqarilgan mahsulot hajmi
|
4
|
Ayrim tur mahsulotlarning jami mahsulotdagi salmog‘i(Mxs)
|
Mxs=Mat/Mx
|
Mat-ayrim tur mahsulotlar hajmi
|
5
|
Mahsulot tarkibida oliy sifat mahsulot salmog‘i(Mxo)
|
Mxo=Mxo/Mx
|
Mxo-oliy kategoriyadagi mahsulotlar hajmi
|
6
|
Mahsulot hajmida innvoatsion mahsulot hajmi(Mxi)
|
Mxi=Mi/Mx
|
Mi-innovatsion mahsulotlar hajmi
|
7
|
Mahsulot hajmiga mehnat omillari ta’siri(MXm)
|
MXm=Is*Ik*Is*Mus
|
Is-ishchilarning o‘rtacha ro‘yxat soni
Ik-bir ishchi tomonidan ishlangan ish kunlari
Is-ish kuni davomiyligi
Mus-bir soatlik mehnat unumi
|
8
|
Mahsulot ishlab chiqarish hajmiga moddiy resurslar ta’siri(MXmr)
|
MXmr=MR*MRq
|
MR-moddiy resurslar qiymati
MRq-moddiy resurslar qaytimi
|
9
|
Mahsulot ishlab chiqarish hajmiga mehnat vositalari ta’siri(MXa)
|
MXa=Avq * Avo‘
|
Avq–asosiy vositalarning o‘rtacha yillik qiymati
Avo‘-Asosiy vositalarning qaytimi
|
10
|
Sotish rejasining bajarilishi (Srb)
|
SRb=SMx/SMr
|
SMx-Haqiqiatda sotilgan mahsulot hajmi SMr-rejada belgilangan sotish hajmi
|
11
|
Shartnoma majburiyatlarini hisobga olgan holda sotish rejasining bajarilishi (SRsh)
|
SRsh=SMsh/SMx
|
SMsh-shartnoma majburiyatlarini hisobga olgan holda haqiqatda yetkazib berilgan mahsulot hajmi
Smx-yetkazib berilishi rejalashtirilgan mahsulot hajmi yetkazib erilishi
|
12
|
Sortlilik koeffitsiyenti (Ks)
|
Ks=MX/Mxb
|
Mxb-oliy kategoriya bahosida qayta hisoblangan mahsulot hajmi
|
13
|
O‘rtacha sotish bahosi (SBo‘)
|
SBo‘=MXq/MXm
|
MXq-Haqiqatda sotilgan mahsulot qiymati
MXm-Haqiqatda sotilgan mahsulot miqdori
|
14
|
Sotish hajmiga ta’sir etuvchi omillar (Smo‘)
|
SMo‘=TMqb+TMi-TMqo
|
TMqb-tayyor mahsulot davr boshiga qoldig‘i
TMi-Joriy davrda ishlab chiqarilgan tayyor mahsulot hajmi
TMqo-Tayyor mahsulotning davr oxiriga qoldig‘i
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
