Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova moliyaviy tahlil

Debitorlik va kreditorlik qarzlarining tarkibi bo‘yicha tahlili

Ko‘rsatkichlar	Balans satri	Davr boshi	Davr oxiri	Farqi
Debitorlar, jami (satr 220+240+250+260+270+280+290 +300+310)	210	459 586 597	468 253 903	8 667 306
shundan: muddati o‘tgan	211	61 242 836	24 341 057	-36 901 779
Xaridor va buyurtmachilarning qarzi (4000 dan 4900 ning ayirmasi)	220	123 172 327	148 701 321	25 528 994
Ajratilgan bo‘linmalarning qarzi (4110)	230	0	0	0
Sho‘ba va qaram xo‘jalik jamiyatlarning qarzi (4120)	240	195 601 703	197 055 308	1 453 605
Xodimlarga berilgan bo‘naklar (4200)	250	307 414	202 706	-104 708
Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga berilgan bo‘naklar (4300)	260	92 643 705	103 815 079	11 171 374
Byudjetga soliq va yig‘imlar bo‘yicha bo‘nak to‘lovlari (4400)	270	31 126 342	12 441 892	-18 684 450
Maqsadli davlat jamg‘armalari va sug‘urtalar bo‘yicha bo‘nak to‘lovlari (4500)	280	5 788 131	151 843	-5 636 288
Ta’sischilarning ustav kapitaliga ulushlar bo‘yicha qarzi (4600)	290	0	0	0
Xodimlarning boshqa operatsiyalar bo‘yicha qarzi (4700)	300	769 100	666 713	-102 387
Boshqa debitorlik qarzlari (4800)	310	10 177 875	5 849 041	-4 328 834
Kreditorlik majburiyatlari tarkibi
Joriy majburiyatlar, jami (satr 610+630+640+650+ 660+670+680+690+700+710+720+730+740+750+760)	600	654 802 314	674 942 829	2 0 140 515
shu jumladan: joriy kreditorlik qarzlari (satr 610+ 630+650+670+680+690+700+710+720+760)	601	623 266 697	651 211 265	27 276 076
shundan: muddati o‘tgan joriy kreditorlik qarzlari	602	26 935 189	18 671 676	8 263 513
Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga qarz (6000)	610	139 361 433	132 315 373	7 046 060
Ajratilgan bo‘linmalarga qarz (6110)	620	0	0	0
Sho‘ba va qaram xo‘jalik jamiyatlarga qarz (6120)	630	91 925 580	160 152 370	68 226 790
Kechiktirilgan daromadlar (6210, 6220, 6230)	640	18 722	179 635	160 913
Soliq va majburiy to‘lovlar bo‘yicha kechiktirilgan majburiyatlar (6240)	650	0	0	0
Boshqa kechiktirilgan majburiyatlar (6250, 6290)	660	0	0	0
Olingan bo‘naklar (6300)	670	309 086 582	247 864 791	-61 221 791
Byudjetga to‘lovlar bo‘yicha qarz (6400)	680	8 084 129	19 262 500	6 968 476
Sug‘urtalar bo‘yicha qarz (6510)	690	0	0	0
Maqsadli davlat jamg‘armalariga to‘lovlar bo‘yicha qarz (6520)	700	18 646 984	25 615 460	11 178 370
Ta’sischilarga bo‘lgan qarzlar (6600)	710	0	0	0
Mehnatga haq to‘lash bo‘yicha qarz (6700)	720	40 920 696	43 590 218	32 669 522
Qisqa muddatli bank kreditlari (6810)	730	28 324 178	21 397 333	-6 926 845
Qisqa muddatli qarzlar (6820, 6830, 6840)	740	3 192 717	2 154 596	-1 038 121
Uzoq muddatli majburiyatlarning joriy qismi (6950)	750	0	0	0
Boshqa kreditorlik qarzlar (6950 dan tashqari 6900)	760	15 241 293	22 410 553	7 169 260
Debitorlik va kreditorlik qarzlarining farqi		-163 680 100	-182 957 362	-19 277 262
Qarz balansi		623 266 697	651 211 265	27 944 568

Korxonada hisobot davri oxiriga qarz balansi 651 211 265 ming so‘mga teng bo‘lgan. Shundan: 468 253 903 ming so‘mi debitorlik majburiyatlari, 651 211 265 ming so‘mi kreditorlik majburiyatlaridir. Kreditorlik majburiyatlarining debitorlik majburiyatlarining ortgan qismi 182 957 362 ming so‘mni tashkil qilgan. Hisobot davri boshiga debitorlik va kreditorlik majburiyatlari orasidagi farq 163 680 100 ming so‘mni tashkil qilgan. Debitorlik kreditorlik balansi 623 266 697 ming so‘mga teng bo‘lgan. Debitorlik va kreditorlik qarzlari balansi davr boshiga nisbatan 27 944 568 ming so‘mga ortgan.

Debitorlik va kreditorlik qarzlari tarkibida muddati o‘tgan, to‘lov muddati kelgan va to‘lov muddati o‘tmagan majburiyatlarni alohida tarkiblash lozim.
Debitorlik va kreditorlik qarzlarining muddati o‘tgan sifatida tan olish tartiblari qonunchilik normalari asosida belgilanadi.
Korxona va tashkilotlarning moliyaviy ahvolini mustahkamlash, yetkazib berilgan mahsulot, bajarilgan ishlar va xizmatlar uchun iste’molchilarning o‘z vaqtida hisob-kitob qilishlarini ta’minlash, xalq xo‘jaligida to‘lov intizomining ahvoli uchun rahbarlarning mas’uliyatini oshirish maqsadida qabul qilingan “Xalq xo‘jaligida hisob-kitoblar o‘z vaqtida o‘tkazilishi uchun korxona va tashkilotlar rahbarlarining mas’uliyatini oshirish borasidagi chora-tadbirlari to‘g‘risidaˮgi PF-1154 sonli 1995-yil 12-maydagi Prezident farmonida belgilanishicha, barcha mulkchilik shakllaridagi xo‘jalik yurituvchi subyektlarning iste’molchilar va buyurtmachilarga, agar ular yetkazib beriladigan (bajariladigan ishlar, xizmatlar) qiymatining kamida 15 foizini oldindan to‘lamasalar, mahsulot jo‘natishi, ishlarni bajarishi va xizmatlar ko‘rsatishi ta’qiqlanishi belgilangan.
Mazkur farmonga ko‘ra, tovarlar amalda jo‘natilgan, ishlar bajarilgan, xizmatlar ko‘rsatilgan kundan boshlab to‘qson kun o‘tgandan keyin, yetkazib berilgan tovarlar, ko‘rsatilgan xizmatlar va bajarilgan ishlar uchun mablag‘lar kelib tushmaganligi muddati o‘tib ketgan debitorlik qarzi deb hisoblanadi.
Muddati o‘tib ketgan debitorlik qarzi mavjud bo‘lgan taqdirda barcha mulkchilik shaklidagi korxona va tashkilotlarning rahbarlariga, shuningdek‚ mazkur korxonalarning bosh buxgalterlariga intizomiy choralar, hatto jinoiy javobgarlikka tortish choralari qo‘llanishi lozimligi qayd etiladi.
Hukumat qarori bilan muddati uzaytirilgan debitorlik va kreditorlik qarzlariga, respublika tashqarisidagi hamda korxona faoliyatiga aloqador bo‘lmagan sabablar tufayli vujudga kelgan qarzlar summasi albatta bundan mustasno hisoblanadi.