Buxgalteriya balansining gorizontal tahlili
Balans aktivi
|
Hisobot davri boshiga
|
Hisobot davri oxiriga
|
Farqi
+,-
|
O‘sishi,
%
|
1
|
2
|
3
|
4(3-2)
|
5(3/2)*100-100
|
Aktiv
|
|
|
|
|
Uzoq muddatli aktivlar
|
UM0
|
Um1
|
UM1-UM0
|
UM1/UM0*100-100
|
Joriy aktivlar
|
JA0
|
JA1
|
JA1-JA1
|
JA1/JA1*100-100
|
Aktiv jami
|
A0
|
A1
|
A1-A0
|
A1/A0*100-100
|
Passiv
|
|
|
|
|
O‘z mablag‘lari manbasi
|
O‘M0
|
O‘M1
|
O‘M1-O‘M0
|
O‘M1/O‘M0*100-100
|
Majburiyatlar
|
M0
|
M1
|
M1-M0
|
M1/M0*100-100
|
Passiv jami
|
P0
|
P1
|
P1-P0
|
P1/P0*100-100
|
Vertikal tahlil - gorizontal tahlilni to‘ldiruvchi usuli sifatida moliyaviy hisobot elementlari, moddalarining tarkibiy jihatlariga baho berishni xarakterlaydi. Ushbu jihatlarni moliyaviy hisobotlarning barcha shakllariga nisbatan qo‘llash mumkin. Umumiy tarkibda yakka birliklarninng salmog‘i va ularning o‘zgarishlari asosida korxona moliyaviy holatini tashxislash yanada osonlashadi. Korxonani moliyaviy ahvolini anglash, bilishda asosiy jihatlar jami tarkibda birlik qatorlarni to‘g‘ri nisbatlashga qaratiladi.
1.41-jadval
Buxgalteriya balansining vertikal tahlili
Balans moddalari
|
O‘tgan yil
|
Hisobot yili
|
Farqi
|
Summa
|
%
|
Summa
|
%
|
Summa
|
%
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6(4-2)
|
7(5-3)
|
Aktiv
|
|
|
|
|
|
|
Uzoq muddatli aktivlar
|
UM0
|
UM/A0*100
|
Um1
|
Um1/A1*100
|
Um1- UM0
|
Um1/ UM0
|
Joriy aktivlar
|
JA0
|
JA0/A0*100
|
JA1
|
JA1/A1*100
|
JA1- JA0
|
JA1/ JA0
|
Aktiv jami
|
A0
|
100
|
A1
|
100
|
A1- A0
|
A1/A0
|
Passiv
|
|
|
|
|
|
|
O‘z mablag‘lari manbasi
|
O‘M0
|
O‘M0/P0*100
|
O‘M1
|
O‘M1/P1*100
|
O‘M1- O‘M0
|
O‘M1/O‘M0
|
Majburiyatlar
|
M0
|
M0/P0*100
|
M1
|
M1/P1*100
|
M1- M0
|
M1/ M0
|
Passiv jami
|
P0
|
100
|
P1
|
100
|
P1- P0
|
P1/ P0
|
1.42-jadval
Moliyaviy natijalarning gorizontal va vertikal tahlili
Moliyaviy natija qatorlari
|
Belgi
|
O‘tgan yil
|
Hisobot yili
|
Farqi
|
O‘sishi
|
Summa
|
%
|
Summa
|
%
|
Summa
|
%
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7(5-3)
|
8(6-4)
|
9(5/3*100-100)
|
Mahsulot sotishdan yalpi foyda
|
Yaf
|
Yaf0
|
Yaf0/Sn0*100
|
Yaf1
|
Yaf1/Sn1*100
|
X
|
U
|
Z
|
Asosiy faoliyatning natijasi
|
An
|
An0
|
An0/Sn0*100
|
An1
|
An1/Sn1*100
|
X
|
U
|
Z
|
Moliyaviy faoliyat natijasi
|
Mn
|
Mn0
|
Mn0/Sn0*100
|
Mn1
|
Mn1/Sn1*100
|
X
|
U
|
Z
|
Favqulodda natija
|
Fn
|
Fn0
|
Fn0/Sn0*100
|
Fn1
|
Fn1/Sn1*100
|
X
|
U
|
Z
|
Soliq to‘loviga qadar natija
|
Sn
|
Sn0
|
100
|
Sn1
|
100
|
X
|
U
|
Z
|
Foydadan soliq va boshqa soliqlar
|
Fs
|
Fs0
|
Fs0/Sn0*100
|
Fs1
|
Fs1/Sn1*100
|
X
|
U
|
Z
|
Sof foyda
|
Sf
|
Sf0
|
Sf0/Sn0*100
|
Sf1
|
Sf1/Sn1*100
|
X
|
U
|
Z
|
Xuddi shu jihat tarkibiy tahlilni pul oqimini umumiy qatorlarida, (operatsion faoliyatdan pul oqimi, investitsion faoliyatdan pul oqimi, moliyaviy faoliyatdan pul oqimi, soliqlanishdan pul oqimi qatorlari bo‘yicha) asosiy vositalarning tarkibiy tuzilishida (yer, bino, inshoot, uzatuvchi moslamalar, mashina va uskunalar, transport vositalari va h.k.), xususiy kapitalni tarkibiy tuzilishida (ustav kapitali, qo‘shilgan kapital, rezerv kapitali, taqsimlanmagan foyda qatorlari bo‘yicha) ham qo‘llash mumkin.
Vertikal tahlil gorizonatal tahlil asosidagina bir butunlikka erishadi. Shu sababli ularni doimo birgalikda va umumiylikda foydalanish kuzatiladi. Ularni bir-biridan holi tarzda qo‘llash orqali tahlilning to‘liqligini ta’min etib bo‘lmaydi.
Trend tahlili – asos tahlili sifatida dinamik o‘zgarishlarni baholashda eng ko‘p qo‘llaniladigan usul hisoblanadi. Ushbu usul yordamida yaqin va uzoq davriylikdagi o‘zgarishlarga mutlaq va nisbiy ifodalarda baho beriladi. Trend tahlilidan ko‘pincha aktivlar o‘zgarishini baholashda, foyda va uning o‘sishini baholashda, investitsiyalar hajmini baholashda foydalaniladi.
1.43-jadval
Moliyaviy hisobot elementlarini trend tahlili
Yillar
|
Avtonomiya koeffitsiyenti
|
O‘zgarishi +,-
|
Oldingi yilga nisbatan
|
Bazis davriga nisbatan
|
summa
|
%
|
summa
|
%
|
2014
|
K1
|
x
|
x
|
x
|
x
|
2015
|
K2
|
K2-K1
|
K2/K1
|
K2-K1
|
K2/K1
|
2016
|
K3
|
K3-K2
|
K3/K2
|
K3-K1
|
K3/K1
|
2017
|
K4
|
K4-K3
|
K4/K3
|
K4-K1
|
K4/K1
|
2018
|
K5
|
K5-K4
|
K5/K4
|
K5-K1
|
K5/K1
|
1.44-jadval
Moliyaviy ko‘rsatkichlarni o‘tgan yillarga nisbatan o‘zgarishlarini tahlili
Ko‘rsat-kichlar
|
Foyda
|
Sotishdan tushum
|
Aktivlar summasi
|
Oldingi yilga nisbatan
|
Bazis davrga nisbatan
|
Oldingi
yilga
nisbatan
|
Bazis
davrga nisbatan
|
Oldingi yilga nisbatan
|
Bazis davrga nisbatan
|
Mutlaq ifoda
|
2014
|
F0
|
x
|
ST0
|
x
|
A0
|
x
|
2015
|
F1-F0
|
F1-F0
|
ST1-ST0
|
ST1-ST0
|
A1-A0
|
A1-A0
|
2016
|
F2-F1
|
F2-F0
|
ST2-ST1
|
ST2-ST0
|
A2-A1
|
A2-A0
|
2017
|
F3-F2
|
F3-F0
|
ST3-ST2
|
ST3-ST0
|
A3-A2
|
A3-A0
|
2018
|
F4-F3
|
F4-F0
|
ST4-ST3
|
ST4-ST0
|
A4-A3
|
A4-A0
|
Nisbiy ifoda
|
2014
|
F0
|
x
|
ST0
|
x
|
A0
|
x
|
2015
|
F1/F0
|
F1/F0
|
ST1/ST0
|
ST1/ST0
|
A1/A0
|
A1/A0
|
2016
|
F2/F1
|
F2/F0
|
ST2/ST1
|
ST2/ST0
|
A2/A1
|
A2/A0
|
2017
|
F3/F2
|
F3/F0
|
ST3/ST2
|
ST3/ST0
|
A3/A2
|
A3/A0
|
2018
|
F4/F3
|
F4/F0
|
ST4/ST3
|
ST4/ST0
|
A4/A3
|
A4/A0
|
Trend tahlili asosida‚ shuningdek‚ ko‘rsatkichlarning aloqadorlik darajasiga, o‘rtacha o‘sish darajalarining holatiga ham baho beriladi.
Koeffitsiyentlar tahlili usuli. Korxona faoliyatiga baho berishda mutlaq ifodalar moliyaviy holatning barcha qirralarini ochib bera olmaydi. shu sababli ko‘p hollarda nisbiy ifodalardan ham foydalaniladi.
Nisbiy ifodalar fanda moliyaviy koeffitsiyentlar deb nomlanib ularning har biri korxona moliyaviy holatining muhim jihatlarini o‘zida ifoda etishi bilan farqlanadi.
Moliyaviy koeffitsiyentlarni aniqlashning quyidagi muhim jihatlarini xarakterlash lozim:
– moliyaviy koeffitsiyentlar – 2 yoki undan ortiq ko‘rsatkichlarni o‘zaro nisbatlash orqali topiladi (nisbatlash o‘z mazmuniga va tasnifiga ega bo‘lmog‘i va moliyaviy holatiga baho berishda yangi bir ko‘rsatkichni ifoda etishi lozim);
– moliyaviy koeffitsiyentlar – faqat rasmiy chop etiladigan moliyaviy hisobot ma’lumotlari asosida aniqlanadi (moliyaviy koeffitsiyentlar bitta yoki bir nechta moliyaviy hisobot qatorlarini, shuningdek‚ ularning jamlangan birliklarini nisbatlash orqali hisoblanadi);
– moliyaviy koeffitsiyentlar – bir xil jaryonning har xil jihatlarini ifodalaydi (masalan korxona to‘lov layoqatini baholashda, uning mutlaq, oraliq va umumiy ko‘rsatkichlarini tarkiblanishi);
– moliyaviy koeffitsiyentlarni aniqlashda alohida ko‘rsatkichlarni jamlash imkoniyati mavjud (masalan, korxona moliyaviy holatining reyting baholashda ko‘rsatkichlarning jamlanishi yoki iqtisodiy nochorlikni aniqlashda ko‘rsatkichlarning jamlanishi).
– moliyaviy koeffitsiyentlar – bir xil o‘lchovga ega;
– moliyaviy koeffitsiyentlar – korxona faoliyat samaradorligini kompleks baholash imkonini beradi;
– moliyaviy koeffitsiyentlar – har xil jarayonning bir xil jihatlari mazmunini xarakterlaydi (Asosiy vositalarning eskirishi va yaroqlilik koeffitsiyentlari har xil jihat, ularning birligi esa bitta jihat)dan iborat;
– moliyaviy koeffitsiyentlar – mutlaq darajadagi qiymatning qanday bo‘lishidan qat’iy nazar barcha korxona va tashkilotlar ko‘rsatkichlarini qiyosiy taqqoslash imkonini beradi.
Moliyaviy koeffitsiyentlarning tarkibiy va muvofiqlashtiruvchi turlari xarakterlanadi. Tarkiliy moliyaviy koeffitsiyentlar bir xil asosli jamlangan qatorlarda birlik qatorlarning salomog‘ini xarakterlasa, muvofiqlashtiruvchi koeffitsiyentlar esa har xil asosli ko‘rsatkichlarni o‘zaro nisbatlash orqali hisoblanadi.
Tarkibiy koeffitsiyentlarga – korxona mol-mulki tarkibida uzoq muddatli va joriy aktivlarning salmog‘i, joriy aktivlar tarkibida likvid aktivlar (tovar moddiy zaxiralar, debitorlik majburiyatlari, pul mablag‘lari)ning salmog‘i, jami manbalar tarkibida o‘z va qarz mablag‘lari salmog‘i, majburiyatlar tarkibida uzoq va qisqa muddatli majburiyatlar salmog‘i va boshqa tarkibiy koeffitsiyentlar kiradi.
Muvofiqlashtiruvchi koeffitsiyentlarga moliyaviy mustaqillik, barqarorlik, rentabellik ko‘rsatkichlari, to‘lov layoqati ko‘rsatkichlari kiradi.
Moliyaviy koeffitsiyentlarni jamlangan qatori bo‘yicha quyidagi tarkibini tuzib chiqish mumkin11.
-to‘lov layoqati va likvidlilik koeffitsiyenti
-moliyaviy barqarorlik koeffitsiyentlari
-daromadlik (rentabellik) koeffitsiyentlari
-bozor aktivligi koeffitsiyentlari
-ish aktivligi koeffitsiyentlari
Moliyaviy koeffitsiyentlarninn har bir guruhi o‘z ichiga bir nechta ko‘rsatkichlarni oladi.
To‘lov layoqati va likvidlik koeffitsiyentlari qatoriga mutlaq; oraliq, umumiy to‘lov layoqati ko‘rsatkichlari kiradi (ayrim manbalarda ushbu ko‘rsatkichlar mutlaq, tez likvidlik va joriy likvidlik deb nomlanadi).
1.45-jadval
Do'stlaringiz bilan baham: |