Toshkent moliya instituti kredit-iqtisod fakulteti "tasdiqlayman"

kreditlar dinamikasi

27

 

Ko‟rsatkic

hlar 

2009  yil 

2010  yil 

2011yil 

2012  yil 

2013  yil 

2014  yil 

Sum

ma 

mlrd. 

so‟m 

% 

Summ

a mlrd. 

so‟m 

% 

Summ

a mlrd. 

so‟m 

% 

Summa 

mlrd. 

so‟m 

% 

Sum

ma 

mlrd. 

so‟m 

% 

Sum 

ma 

mlrd. 

so‟m 

% 

Jami 

kreditlar 

8556,

8 

100 

11539 

100 

15652,

0 

100 

20392,

0 

100 

2650

0 

100 

34809 

100 

Qisqa 

muddatli 

kreditlar 

1848,

3 

21,7 

2769,3 

 

24,0 

3850,4 

 

24,6 

4730,9 

 

23,2 

6095 

23,0 

8249.7 

23.

7 

Uzoq 

muddatli 

kreditlar 

6708,

5 

78,3 

8769,6 

 

76,0 

11801,

6 

 

75,4 

15661,

1 

 

76,8 

2040

5 

 

77,0 

26559.

3 

76.

3 

O‟zbekiston  Respublikasi  tijorat  banklari  tomonidan  mamlakat  iqtisodiyotiga 

ajratilgan  kredit  quyilmalarining  o‟sishi  qisqa  muddatli  yoki  uzoq  muddatli  

kreditlar  o‟sishi  evaziga  o‟zgarishini  tahlil  etish  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Shu 

                                                                 

27

O‟zbekiston  Respublikasi Markaziy  bankining ma‟lumotlari  (www.cbu.uz) 

 

 

41 

 

 

sababli  tijorat  banklari  tomonidan  berilgan  qisqa  va  uzoq  muddatli  kreditlarning 

amaldagi  holatini  tahlil  qilish   muhim  ahamiyatga  egadir. 

Jadval  ma‟lumotlaridan  ko‟rinadiki,  respublikamiz  banklari  tomonidan 

berilgan  kreditlarning  umumiy  hajmida  qisqa  va  uzoq  muddatli  kreditlarning 

o‟zaro nisbati barqarorligicha  qolgan.  

Banklar  tomonidan  ajratilgan  kredit  qo‟yilmalari  qoldig‟i  esa  31,3 foizga 

o‟sib,  2014  yilning  holatiga  ko‟ra  34,8  trln.  so‟mni  tashkil  etdi.Ajratilgan 

kreditlarning  85,8 foizi  ichki  manbalar  hisobiga  berilgan  bo‟lib,  tashqi  qarzlar 

asosan 

uzoq 

muddatga, 

asosan 

iqtisodiyotning 

strategik 

tarmoqlarini 

modernizatsiya  qilish,  kichik  biznes  va  xususiy  tadbirkorlik  sub‟ektlarini  qo‟llab-

quvvatlash  bo‟yicha  investitsiya  loyihalarini  moliyalashtirish  uchun  jalb 

qilinmoqda. 

 

4-rasm.Iqtisodiyotning real sektoriga  yo'naltirilgan kreditlar

28

 

  Hisobot  davrida  iqtisodiyotning  real  sektoriga  yo'naltirilgan  kreditlarning 

umumiy  hajmi  2006-yilning  shu  davriga  nisbatan  8,5  barobarga  ko'payib,  bugungi 

kunda ularning  miqdori 34800 mlrd. so'mdan ortdi. 

                                                                 

28

O‟zbekiston  Respublikasi Markaziy  bankining ma‟lumotlari  (www.cbu.uz) 

0

10000

20000

30000

40000

2007 йил 1 январ 

2010 йил 1 январ 

2015 йил 1 январ 

Iqtisodiyotning real sektoriga  

yo'naltirilgan kreditlar (mlrd.so'm) 

 

2007-yil 1-yanvar               2010-yil 1 yanvar                   2015-yil 1 yanvar

 

 

 

42 

 

 

  Banklarning  umumiy  kredit  portfelida  uzoq  muddatli  kreditlarning  ulushi 

2014  yilda  76,3 foizni  tashkil  qilib,  ularning  hajmi  2013  yildagiga  nisbatan 

0,7 foizga  qisqargan  bo‟lsa,  qisqa  muddatli  kreditlar    esa   2014 yildagi ulushi 23,7 

foizni  tashkil  etib,  2013  yilga  nisbatan  0,7  foizga  oshdi.  Tijorat  banklarining  kredit 

qo‟yilmalarining  tarkibida  uzoq  muddatli  kreditlarning  katta  ulushni  tashkil  etishi 

bank faoliyati  uchun ijobiy  holat hisoblanadi. 

 

2.2 Respublikamiz tijorat banklarining kredit siyosati va kredit portfeli 

tahlili 

 Iqtisodiyotni 

moderinizatsiyalash 

bosqichida 

mamlakatimizdagi 

bank 

tizimining  o'rni  katta.  Tijorat  banklari  kredit  operatsiyalari  bank  daromadlarining 

asosiy  qismini  tashkil  qiladi.  Shu  sababli  bank  kredit  portfelining  sifat  darajasini 

barqarorligini  ta'minlash  banklarning  asosiy  vazifalaridan  biri  hisoblanadi.  Tijorat 

banklari  kredit  portfeli  sifatining  pasayishi  ularning  moliyaviy  barqarorligiga 

salbiy  ta'sir  qiladi,  chunki  kreditlash  tijorat  banklari  uchun  birlamchi  ahamiyatga 

ega  bo'lgan  faoliyat  turi  hisoblanadi,  muddati  o'tgan  kreditlarning  kredit 

qo'yilmalari 

hajmidagi 

salmog`ining 

oshishi 

bankning 

likvidligini 

keskin 

pasayishiga  olib  keladi,  tijorat  banklari  kredit  portfelini  samarali  tarzda  boshqarish 

ho'jalik  sub'ektlarining  kredit  mablag`lariga  bo'lgan  ehtiyojlarini  qondirish 

imkonini  beradi.  Bank  kredit  portfeli,  o‟z  tuzilishiga  ko‟ra,  xilma  xildir.  Unda 

iqtisodiyotning  turli  sohalari qamrab olingan. 

Yaratilgan  qulay  investitsiyaviy  muhit,  jumladan,  banklarning  kredit  portfeli 

tarkibida 

uzoq 

muddatli 

investitsiyaviy 

moliyalashning 

ulushiga 

qarab 

tabaqalashtirilgan  foyda  solig‟i  stavkalarining  joriy  etilganligi  tijorat  banklarining 

investitsiyaviy  faolligini  oshirishga  xizmat  qilmoqda.  Tijorat  banklarining  jami 

aktivlari,  kapitali  va  depozitlari  miqdorining  yuqoriligi  investitsion  loyihalarni 

moliyalashtirish  nuqtai  nazaridan  ijobiy  holat  hisoblanadi. Banklarning kapitallashuv 

 

 

43 

 

 

darajasining  o‟sishi  aktiv  operatsiyalar  hajmini  oshirish,  xususan,  kreditlash 

imkoniyatlarini  yanada kengaytirishga mustahkam zamin bo‟ldi. 

 

  7 - jadval 

   

  Kredit portfelida iqtisodiyot tarmoqlarining ulushi, %da

29

 

№ 

Tarmoqlar 

2011 

2012 

2013 

2014 

2011yilga 

nisbatan 

1. 

Sanoat 

41,38 

45,25 

47,73 

48,12 

6,74 

2. 

Qishloq  xo‟jaligi 

11,3 

9,5 

9,31 

8,39 

-2,91 

3. 

Transport  va kommunikatsiya 

5,14 

4,83 

3,98 

3,92 

-1,22 

4. 

Qurilish 

6,63 

6,17 

5,02 

4,61 

-2,02 

5. 

Savdo va umumiy  ovqatlanish 

10,63 

9,76 

9,75 

9,93 

-0,7 

6. 

Moddiy-

texnikta‟minotivamaishiyxizmat 

3,33 

3,11 

2,5 

1,98 

-1,35 

7. 

Uy  joy va kommunal  xizmati 

1,36 

1,47 

1,48 

1,29 

-0,07 

8. 

Boshqa  tarmoqlar 

20,24 

19,91 

20,23 

21,76 

1,52 

 

Jadval 

ma`lumotlaridan 

shuni 

ko`rish 

mumkinki,kreditportfeliniiqtisodiyottarmoqlaribo‟yichatarkibinio‟rganadiganbo‟ls

ak,  bundasanoatgaberilgankreditlarningjamikreditportfelidagiulushi    2011  yil  41,3 

%nitashkilqilganbulsa,  2012  yilda  45,25%  ni,  2014  yildaesa  48,12  %  tashkilqilib, 

2011  yilganisbatan  2014  yilda  6,74  punktgako‟paygan.  Bu  shundan  dalolat 

beradiki,  2013  yilda  jami  kredit  portfelining  tarkibida  sanoatning  ulushi  yanada 

ko‟payib  borayotganidan  dalolat  beradi.  2014  yilda  qishloq  xo‟jaligi  8,39%  ni, 

transport  va  kommunikatsiya  sohasiga  3,92%  ni,  qurilish  sohasiga  4,61%  ni, 

moddiy-texnik  ta‟minoti  va  maishiy xizmat sohasiga 1,98% ni va boshqa sohalarga 

21,76%  ni  tashkil  qiladi.  Kredit  portfelida  tarmoqlarning  ulushi  tahlili  shuni 

ko‟rsatadiki,  2011  yilga  nisbatan  2014  yilda  portfel  ulushida  sanoat  6,84  punktga 

ko‟payib,  qishloq  xo‟jaligi ulushi 2,91 punktga pasaygan. Qolgan tarmoqlarda ham 

jami  portfelga nisbatan uncha katta bo‟lmagan pasayish kuzatilgan.   

                                                                 

29

 Abhor-reyting Reytingagentligima‟lumotlari. 

www.ahbor.uz

 

 

 

44 

 

 

Banklarning  kredit  portfeli  bo`yicha  tahlil  qilganda  shunga  amin  bo`lamizki, 

aksariyat  banklar  kredit  portfeli  o`sganligini  ko`rishimiz  mumkin.  Jami  kredit 

portfeli  esa  o`tgan  yilga  nisbatan  25,44  foizga  oshgan  va  17724378  mln  so`mni 

tashkil  qilgan.  Bunda  eng  kata  ulush  TIF  Milliy  banki  xissasiga  to`g`ri  keladi  va  u 

26,06  foizni  tashkil  etadi.  Jami  kredit  portfelining  70  foiziga  yaqini  dastlabki 

to`rtta  bankga  to`g`ri  keladi.  Tijorat  banklari  kredit  siyosatidagi  mavjud  qator 

kamchiliklar,  jumladan,  kredit  portfelini  tarmoqlar  bo`yicha  kamchiliklar  kredit 

limitlarini  o`rnatishdagi  kamchiliklar  kredit risklarini  oshishiga olib keladi. 

Tijoratbanklario`zlariningkreditportfelisifatiniyaxshilashmaqsadidamijozlarni

kreditlashningnafaqatindividualrisklarni, 

balkirisklarningbirqatorumumiykategoriyalarinihamqilishlarishart. 

Shuning 

uchun 

ham  alohida  mijozlarning  kreditlash  limitlari  bilan  bir  qatorda,  kredit  riskiga 

uchrash darajasi bir qator umumiy  kategoriyalarni  ham tahlil  qilishlari  shart.  

Banklarning 

investitsiya 

maqsadlariga 

ajratilgan 

investitsion  kreditlari 

miqdori  ham  2013-yilning  shu  davriga  nisbatan  1,2  barobardan ziyod oshib, 2014-

yilning  1-aprel holatiga  ko'ra 2,1 trln. so'mni tashkil  etdi. 

Mamlakatimiz  rahbarining  kichik  biznesni  rivojlantirish  uchun  qulay 

ishbilarmonlik  muhitini  shakllantirish  va  tadbirkorlikka  yanada  keng  erkinlik 

berish  borasida  qabul  qilgan  direktiv  hujjatlari  ijrosini  ta'minlash  borasida  amalga 

oshirilgan  keng  ko'lamli  chora-tadbirlar  natijasida  kichik  biznes  subektlariga 

ajratilgan  kreditlar  hajmi  o'tgan  yilning  shu  davriga  nisbatan  1,3  barobar  oshib, 

joriy  yilning  1 aprel holatiga  ko'ra 2,1 trln. so'mdan oshib ketdi. 

Jumladan,  mikrokreditlar  hajmi  444,2  mlrd.  so'mni  tashkil  etib,  bu ko'rsatkich 

ham  2013 yilning  shu  davriga  nisbatan  qariyb  1,3  barobarga  ko'pdir.  Tijorat 

banklari  tomonidan  ayollarning  tadbirkorlik  faoliyatini  qo'llab-quvvatlashga 

yo'naltirilgan  kreditlar  miqdori  2013-yilning  shu  davriga  nisbatan  1,8  barobar 

oshib,  2014-yilning  1-aprel  holatiga  ko'ra  240  mlrd.  so'mdan  ortdi.  Shuningdek, 

 

 

45 

 

 

banklar  yoshlarni,  ayniqsa  kasb-hunar  kollejlari  bitiruvchilarini  tadbirkorlik 

faoliyatiga  keng  jalb  qilish,  ularning  biznes  loyihalarini  moliyaviy  qo'llab-

quvvatlashga  ham  jiddiy  e'tibor  qaratib  kelmoqda.  Xususan,  2014-yilning  I 

choragida  mazkur  yo'nalishga  26,8  mlrd.  so'm  miqdorida kreditlar ajratilib, mazkur 

ko'rsatkich 2013-yilning  shu davriga nisbatan 1,6 barobardan ziyod oshdi. 

Mamlakatimiz 

banklarining 

barqaror 

holati, 

bank 

tizimiga 

bo'lgan 

ishonchning  yildan-yilga  oshishi  hamda  aholi  real  daromadlarining  o'sib  borishi 

aholi  va  xo'jalik  yurituvchi  sub'ektlarining  bo'sh  pul  mablag'larini  omonatlarga  jalb 

qilishning  mustahkam  asosi  bo'lib  xizmat  qilmoqda  va  pirovardida  banklarning 

jami  depozitlari  miqdori  yildan  yilga  oshib  bormoqda.  Xususan,  ushbu ko'rsatkich 

2013-yilning  shu  davriga  nisbatan  30,5  foiz  o'sib,  bugungi  kunda  uning  miqdori 

26,2 trln.  so'mdan oshdi. 

8-jadval 

AT “Aloqabank” majburiyatlari tarkibi 

 va dinamikasi (ming so'm)

30

 

Ko'rsatkichlar 

 

01.01.2013 

 

Ulushi 

(% ) 

 

01.01.2014 

 

Ulushi 

(% ) 

 

O'tgan  yilga nisbatan 

(Q;-) 

%  

Majburiyatlar 

523  757,7 

 

567  790,8 

 

44  033 

108,4%  

Shu jumladan,  depozitlar 

jami: 

437  897,3 

100% 

492  812,1 

100% 

54  915 

112,5% 

Talab qilib olinguncha 

bo'lgan depozitlar 

123  545,1 

28,2% 

168  232,1 

34,1% 

44  687 

136,2% 

Jamg`arma  depozitlar 

47  619,9 

10,9% 

27  719,9 

5,6% 

-19  900 

58,2% 

Muddatli depozitlar: 

80  226,6 

18,3% 

130  560,0 

26,5% 

50  333 

162,7% 

- jismoniy  shaxslar 

19  942,8 

4,6% 

60  479,3 

12,3% 

40  536 

303,3% 

- yuridik  shaxslar 

60  283,8 

13,8% 

70  080,8 

14,2% 

9 797 

116,3% 

Depozit  sertifikatlari 

52  200,0 

11,9% 

19  300,0 

3,9% 

-32  900 

37,0% 

Chiqarilgan  bank 

obligatsiyalari 

9 000,0 

2,1% 

12  000,0 

2,4% 

3 000 

133,3% 

Banklararo  depozitlar 

71  500,0 

16,3% 

80  084,6 

16,3% 

8 585 

112,0% 

Boshqa depozitlar 

53  805,6 

12,3% 

54  915,5 

11,1% 

1 110 

102,1% 

Yuqoridagi  jadval  tahlil  natijalari  shuni  ko'rsatadiki,  2014-yil  1-yanvar 

holatiga  bank  tomonidan  aholi  hamda  yuridik  tashkilotlardan  jalb  qilingan 

depozitlar  miqdori  492,8  mlrd.  so'mni  tashkil  etib,  o'tgan  yilga  (437,9  mlrd.  so'm) 

                                                                 

30

AT “Aloqabank” bank 2013-yil  yillik  hisobot ma`lumotlari  asosida muallif  tamonidan tuzildi. 

 

 

46 

 

 

nisbatan 

54,9 

mlrd. 

so'mga 

yoki 

112,5 

foizga 

o'sgan.Mamlakatimizbanklaridepositoperatsiyalaridamuddatlivajamg`armadepozitl

arningulushihamortibbormoqda.  AT  “Aloqabank”dahammuddatlidepozitlarhajmi 

2014-yil 

2013-yilganisbatan 

50 333000 

so`mgayoki 

162,7 

foizgao`sganliginikuzatishmumkin. 

Yanabirquvonarlitarafimuddatlidepozitlarichidajismoniyshaxslardanjalbqilingande

pozitlarhajmiyuqoriya`ni  2014-yilda  2013-yilganisbatan  40536000  so`mgayoki 

303,3foizhisobigaoshganligiyaxshinatijahisoblanadi.   

9-jadval 

AT “Aloqabank” kredit portfelining tarmoqlar bo`yicha tuzilmasi, 

(2013-yil 1-yanvar holatiga)

31

 

Tarmoq nomi 

Mlrd so`m 

Ulushi 

Sanoat  

134,05 

33 

Qishloq xo`jaligi 

48,75 

12 

Transport va aloqa 

60,93 

15 

Qurilish   

77,18 

19 

Savdo va umumiy  ovqatlanish 

28,44 

7 

Moddiy-texnika  ta`minot 

16,25 

4 

Maishiy  va uy-joy  kommunal  xizmatlar 

20,31 

5 

Boshqa tarmoqlar 

20,31 

5 

Jami   

406,22 

100 

 

2013-

yildavomidaAT“Aloqabank”kreditportfelinidiversifikatsiyaqilishsiyosatiniqo`llaga

nholdaiqtisodiyotningustuvortarmoqlarinirivojlantirish, 

xo`jalikyurutuvchisubyektlarnikreditlashyo`libilanqo`llab-

quvvatlashbo`yichasamaraliishlarniamalgaoshirdi. 

Xususan, 

sanoattarmog`igaajratilgankreditlarjamikreditlardagiulushi 

33 

foiznitashkilqilganliginiko`rishmunkin. 

Qishloqxo`jaligitarmog`iga 

48,75mlrdso`mkreditlarya`nijamikreditportfelining 

12 

foizinitashkiletgan. 

                                                                 

31

AT “Aloqabank” bank 2013-yil  yillik   hisobot ma`lumotlari  asosida muallif  tamonidan tuzildi. 

 

 

47 

 

 

Banktomonidanberilgankreditlarningumumiykreditportfelidagiulushiijobiybo`lib, 

belgilangannormadano`tibketmaganligini 

2013-

yillikhisobotma`lumotlaridanko`rishimizmumkin. 

 

 

5-rasm.AT “Aloqabank” kredit portfelining tarmoqlar bo`yicha tasnifi

32

 

Boshqa  tarmoqlarnig  ulushi    jami  kreditlar  tarkibining  5  foizini  tashkil  etgan. 

Kreditlash  jarayonida  mahalliy  xom  ashyova  resurslarni  qayta  ishlashga 

yo`naltirilgan  ishlab  chiqarish  korxonalarni  yaratish,  iqtisodiyotning  real  sektorini 

kengaytirish,  kichik  biznes  va  xususiy  tadbirkorlik  subyektlarini  kreditlash, 

mahalliy 

ishlab  chiqaruvchilar  faoliyatini  rivojlantirishni  qo`llab-quvvatlash 

maqsadida kreditlar  hajmini  oshirishga  alohida e`tibor berilmoqda. 

Shu 

yerda 

 

shuni 

ta`kidlash 

kerakki, 

AT  “Aloqabank”  kredit 

portfeliningtarmoqlar  bo`yicha  tasnifida  bir  tarmoqdagi  kreditlar  ulushi  juda 

yuqori.  Bu  esa  kredit  riskini  yanada  oshirishga  olib  kelishi  mumkin.  Bankning 

boshqa  tarmoqlardagi  kredit qo`yilmalari xususan, savdo va umumiy ovqatlanishda 

7  foiz,  moddiy  texnika  ta`minoti  sohasiga  4  foiz,    maishiy  uy-joy  kommunal 

xizmatlar  sohasiga  umumiy  kredit  qo`yilmalar  tarkibining  5  foiz  miqdorda 

                                                                 

32

AT “Aloqabank” bank 2013-yil  yillik  hisobot ma`lumotlari  asosida muallif  tomonidan tuzildi. 

33% 

12% 

15% 

19% 

7% 

4% 

5% 

5% 

Sanoat

Qishloq xo`jaligi

Transport va aloqa

Qurilish

Savdo va umumiy ovqatlanish

Moddiy-texnika ta`minot

Maishiy va uy-joy kommunal

xizmatlar

Boshqa

 

 

48 

 

 

kreditlar  ajratilgan.  Bizning  fikrimizcha,  bank  kredit  portfelidagi  kata  ulushga  ega 

bo`lgan  sohalarga  umumiy  kredit  qo`yilmalarning  25-30  foizidan  ortiq  miqdorda 

kreditlar  ajratmasligi  lozim.    

Quyidagi  jadvalda  esa “Asaka” bank kredit portfeli bilan  tanishib  chiqamiz. 

10-jadval  

"Asaka" DAT banki kredit portfelining tarmoqlar bo'yicha tasniflanishi  

(mln. so'mda)

33

 

№ 

Kreditlangan  tarmoqlar 

 

31.12.2013 

31.12.2012 

summa 

foizda 

summa 

Foizda 

1 

Sanoat 

1 877 694 

60 

1 523 948 

59 

2 

Savdo 

455 388 

15 

291 479 

11 

3 

Jismoniy  shaxs 

209 376 

7 

180 254 

7 

4 

Komunal  xizmati 

151 840 

5 

152 667 

6 

5 

Kishloq  xo‟jaligi 

128 721 

4 

33 609 

1 

6 

Qurilish 

118 175 

4 

60 184 

2 

7 

Transport  va aloqa 

102 830 

3 

209 226 

8 

8 

Boshqa 

67 334 

2 

126 508 

5 

 

Jami 

3 111 358 

100 

2 577 875 

100 

 

Jadvalma'lumotlaridanko'rinibturibdiki, 

kreditlarningasosiyqismisanoatvasavdosohalargasohasikreditlarigato'g`rikeladi. 

Jumladan, 

2013-yil 

31-

dekabrxolatigaushbuyo'naltirilgankreditlarningkreditqo`yilmalariumumiyhajmidagi

salmog`i    75  %  tashkilqildi.  Mamlakatimizko`pginabanklariqatori"Asaka"  DAT 

banki 

kredit 

portfelining 

tarmoqlar 

bo'yicha 

tasniflanishidasanoatsohasigaajratilgankreditlarsalmog`ianchayuqori. 

Birgina 

2013-yildasanoattarmog`iga  60  foiz,  savdosahasigaesa  15  foizkreditlarajratilgan. 

2012-yilganisbatansanoatsohasigaajratilgankreditlarhajmi 

1 

foizga, 

savdotarmog`igaajratilgankreditlarsalmog`iesa 

4 

foizgao`sganliginikuzatishmumkin.Boshqatarmoqlargaajratilgankreditlar 

2013-

                                                                 

33

 "Asaka" DAT banki 2013-yil yillik hisobot ma`lumotlari asosida muallif tamonidan tuzildi. 

 

 

49 

 

 

yilumumiykreditportfelining2foizinitshkilqilgan.Lekin  ushbu  bankda  ham  boshqa 

tarmoqlarga  ajratilgan  kreditlar  hajmi  uncha yuqori emas.   

Bizningcha,  bank  boshqa  tarmoqlarga  ham  maqsadli  tarzda  kreditlar  hajmini 

oshirishi  lozim.    Bu  orqali  bank    faqat  bir  sohaga  emas,  balki  iqtisodiyotning 

boshqa tarmoqlariga ham o`z xissasini  qo`shadi. 

 

 

Ushbu 

diagrammada 

“Asaka” 

tarmoqlar 

bo`yicha 

kreditlarning 

taqsimlanishini  yaqqol ko‟rishimiz  mumkin. 

 

 

50