XULOSA
Tijorat banklari tomonidan ajratilayotgan kreditlar respublika iqtisodiyotida
muhim o‘rin tutishi o‘z-o‘zidan aniq. U jismoniy va yuridik shaxslar moddiy
texnika bazasini mustahkamlashga ko‘maklashib,
asosiy va aylanma ishlab
chiqarish fondlarini tuzish, tiklash va ko‘paytirish manbai bo‘lib xizmat qiladi.
Korxonalar va tashkilotlarga o‘z mablag‘lari bilan cheklanib qolmaslik, yangi pul
mablag‘larini xo‘jalik oborotiga kiritish imkonini beradi va shu bilan ishlab
chiqarishning o‘sishi va jadallashishi uchun zarur iqtisodiy zamin yaratadi. Banklar
o‘z navbatida, iqtisodiyotning turli tarmoqlarida qo‘shimcha qarz mablag‘lari
yuzaga kelishining asosiy manbai bo‘lib, ishlab chiqarish jarayonini qayta
tuzilmalash, faol iqtisodiy siyosat yuritish, tadbirkorlikni rivojlantirish va ishlab
chiqarish samaradorligini oshirish uchun qo‘shimcha mablag‘larni jalb qilishga
yordam beradi.
Bitiruv malakaviy ishini yozish jarayonida
olib borgan tahlillar shuni
ko‘rsatmoqdaki, respublikamizda foliyat olib borayotgan tijorat banklarining
kreditlash salohiyatining birlamchi omili hisoblangan kapitali hamda ular
tomonidan jalb qilinayotgan yuridik shaxslarning depozitlari va aholi omonatlari
yildan-yilga o‘sish tendentsiyasiga ega bo‘lmoqda. Davlatimiz tomonidan bank
tizimi barqarorligini oshirish, ularning resurs bazasini mustahkamlash va
kapitallashuv darajasini doimiy ravishda o‘sishini ta’minlash
xar yili ustuvor
vazifa sifatida belgilanmoqda. Bu esa bevosita tijorat banklarining kreditlash
salohiyatini oshirishga va natijada ularning iqtisodiyotni modernizatsiya qilish
jarayonidagi ishtirokini faollashuviga olib kelmoqda.
Tijorat banklarimiz ning kreditlash amaliyotini o‘rganar ekanmiz bu sohada
bir qancha muammolar borligini ko‘rib o‘tdik, bu sohani o‘rganishdan maqsad esa
unga to‘g‘ri xulosa tavsiyalar berishdan iborat.
Tahlillar natijasida quyidagi xulosalar shakllantirildi:
1. Tijorat banklari tomonidan real sektorlarga ajratiladigan kreditlar
hajmining o‘sib boorish tendensiyasini ta’minlash lozim.
71
Shu bilan birga respublikamizdagi barcha banklarning kredit portifelida
iqtisodiyotni real sektor korxonalarini kreditlashга alohida e’tibor qaratsih lozim.
Real sektor korxonalarini takomillashtirish orqali ishlab chiqarish salohiyati va
eksport qilish hajmi oshishi bilan bir qatorda yangi ish o‘rinlari
yaratilishiga
erishiladi. Shu bilan birga kreditlarning milliy iqtisodiyot barqarorligini
ta’minlashdagi roli oshadi.
2. Tijorat banklari kreditlarining barqaror sur’atlarda o‘sishini ta’minlash
maqsadida birinchidan, muddati o‘tgan kreditlarning barcha kreditlar hajmidagi
salmog‘ining chegaraviy darajadan (5 %) oshmasligini ta’minlash, ikkinchidan,
talab qilib olinadigan depozitlarning, ya’ni nobarqaror
resurslarning barcha
depozitlar hajmidagi salmog‘ini imkon qadar kamaytirish, chunki ular bank uchun
tekin resurs bo‘lgani bilan istalgan vaqt depozit egasi uni bankdan talab qilishi
mumkin.
3. Respublikamiz tijorat banklari iqtisodiyotning real sektori korxonalarini
hamda jismoniy shaxslarnikreditlash amaliyotida zamonaviy kreditlash
shakllaridan keng foydalanish rivojlangan mamlakatlar tajribasidan foydalanish
tavsiya etildi.
Tijorat banklarining zamonaviy kreditlash shakllaridan keng foydalanishi,
birinchidan kredit taklifini oshirsa, ikkinchidan kredit xizmatlarining soni va sifati
jihatdan o‘sishiga zamin yaratadi. Buning natijasida xo‘jalik sub’ektlari va
jismoniy shaxslarning bank kreditlaridan foydalanish darajasi oshadi.
4. Tijorat banklari mijozlarining aksariyat qismida pul oqimining
beqarorligini hisobga olib, banklarda mijozlarning kredit to‘loviga layoqatliligini
baholashning moliyaviy koeffitsientlar usulidan to‘liq foydalanishni yo‘lga qo‘yish
lozim.
5. Respublikamiz tijorat banklarida
uzoq muddatli resurs bazani
shakllantirish orqali banklar kreditlash salohiyatini oshirishning asosiy
yo‘nalishlari asoslandi. O‘zbekiston bank amaliyotida tijorat banklarining
nodepozit mablag‘larni jalb qilish amaliyotini kengaytirish maqsadga muvofiq.
Chunki, uzoq muddatli ipoteka qimmatli qog‘ozlari, obligatsiya va depozit
72
sertifikatlarini muomalaga chiqarish orqali banklar mustahkam resurs bazasiga ega
bo‘ladi.
6. Tijorat banklarining kreditlash salohiyatini oshirishning birlamchi
omillaridan hisoblangan aholining muddatli va jamg‘arma depozitlariga
nisbatan xorij amaliyotida qo‘llaniladigan antisipativ
foiz stavkalaridan
foydalanishni yo‘lga qo‘yish. Bu birinchidan, aholi o‘rtasida muddatli va
jamg‘arma depozitlardan olinadigan daromadlarga nisbatan qiziqish uyg‘otsa,
ikkinchidan tijorat banklarining uzoq muddatli kredit resurslariga ega bo‘lishini
ta’minlaydi. Tijorat banklarining resurs bazasi qanchalik yuqori va barqaror
bo‘lsa ularni oqilona joylashtirish va transformatsiya riskini kamaytirish
imkoniyati tug‘iladi.
Yuqoridagi takliflar tijorat banklarining kredit faoliyatiga joriy etilishi
ularning kreditlash salohiyatini
barqarorlashtirishga, banklarning kreditlash
faoliyati samaradorligi oshishiga va natijada ular tomonidan iqtisodiyotni
modernizatsiya qilish sharoitida ustuvor tarmoqlarni moliyaviy qo‘llab-
quvvatlashdagi faolligini oshirishga o‘zining ijobiy ta’sirini ko‘rsatadi degan
fikrdamiz.
73
