Toshkent moliya instituti iqtisodiyot nazariyasi

Pul multiplikatori.

Nima sababdan pul massasi tez ko’payadi. Bu nima hisobiga, qanday tarzda yuz beradi, degan savol tug’iladi. Davlat bankining emissiya (ya’ni naqd pul chiqarish) faoliyatidan qat’iy nazar pul massasi hajmi tijorat banklari krediti hisobiga ko’payadi. Banklar ssuda berganda pul massasi ko’payadi, aksincha mijozlar olgan qarzini kamaytirganda pul massasi kamayadi.

Bitta alohida bank pul yarata olmaydi lekin banklar birgalikda bunday imkoniyatga ega bo’ladi.
Bu jarayonni misol bilan quyidagicha tushuntirish mumkin. Aytaylik bank "A"ning aktivlari 200000 so’m bo’lsin, bank bu aktivlarining bir qismini rezerv tarzda Markaziy bankda saqlashi lozim. Qonun bo’yicha banklar o’z mablag’larini bir qismini rezerv (zahira) tarzida Markaziy bankda saqlashlari kerak. Uning miqdori tebranib turadi. U joriy xarajatlarni qoplash, lekin asosiysi majburiyat bo’yicha to’lovga qobiliyatsizlik xatarini kamaytirishga karatilgan. Uning minimal miqdori qonuniy tarzda belgilanadi, bu muhim tartibga solish vazifasini bajaradi. hozirgi paytda Markaziy bank tomonidan majburiy rezerv normasi o’rnatiladi. Rezerv normasi quyidagicha hisoblanadi:

Rezerv normasi =

bankning majburiy rezervlari

bankning muddatsiz omonatlari bo’yicha majburiyatlari

Agar bankning omonatlari 200000 so’m bo’lib, undan 20000 birlik majburiy rezervlarni tashkil etsa, rezerv normasi 0,1 yoki 10% ni tashkil etadi.

Bu normani har bir mamlakatda MB davlat yuritadigan pul-kredit siyosatidan kelib chiqib belgilaydi. Zarur rezervdan ortiq mablag’larni bank ssudaga beradi.
Agar rezerv darajasi 20% deb olsak, bank "A" 40000 so’mni rezerv fondida saqlaydi, 160000 so’mni mijozlariga ssuda berish mumkin. Bank kredit berganda bu summani mijozning joriy schyotiga o’tkazadi. Natijada 160000 so’m yangi pul paydo bo’ldi. Banklar tomonidan yangi pul hosil bo’lishiga yagona to’sqinlik qiladigan narsa bu MB rezerv (zahira) fondlaridir.
Misolimizni jadvalda ifodalasak quyidagi ko’rinishda bo’ladi.