Toshkent moliya instituti iqtisodiyot nazariyasi

Ichki milliy mahsulot – moddiy xarajatlar = SMM. Sof milliy mahsulot - egri soliqlar = MD.

Milliy daromad – ijtimoiy sug’urta ajratmalari - korxona foydasiga soliqlar – korxonada foydani taqsimlagandan keyin qolgan foydasi taqsimlanmaydigan foydasi + ijtimoiy to’lovlar = shaxsiy daromad

Shaxsiy daromad - shu daromad hisobidan daromad soliqlar = soliqlar to’lanandan keyingi daromad deb nomlanadi.

3. 
   Yalpi milliy mahsulotni hisoblash usullari.
   

Milliy mahsulotni hisoblashda milliy hisob tizimidan foydalaniladi.

Milliy hisoblar – bu YaMM ishlab chiqarish, milliy daromadni hisoblash taqsimlash hamda ulardan foydalanishni xarakterlaydigan o’zaro bog’liq makroiqtisodiy ko’rsatkichlar tizimidir. Milliy hisoblar tizimi deganda mamlakatdagi xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda sarflangan xarajatlarni va ishlab chiqargan mahsulot va xizmatlarni hisoblash (buxgalteriya) majmuini tushunish zarur.

Bunday hisoblar xalqaro statistikada standart tizim sifatida 1953 yildan boshlab qo’llanila boshladi. Hozirgi davrda dunyoning 100dan oshiq mamlakatlarida, shu jumladan o’zbekistonda mazkur tizim keng qo’llaniladi.

Milliy hisoblar asosini yig’ma balanslar tashkil qiladi. Bunga daromad va xarajatlar balansi misol bo’lishi mumkin. Daromadlar xo’jalik birliklari va aholi umumiy daromadlari (ish haqi, foyda, daromadlarning boshqa turlari, amortizatsiya) summasini aks ettiradi. Xarajatlar to’rtta guruhdan iborat bo’ladi: iste’mol, investitsiyalar, davlat xaridi, sof eksport. Milliy hisoblar makroiqtisodiyotning me’yoridagi – muvozanatli holatga erishish darajasini aniqlashga yordam beradi.

YaMM (IMM) uch xil usul bilan hisoblanishi mumkin:

Birinchi usul – bu YaMMni hisoblashga qo’shilgan qiymatlar bo’yicha yondashuv. Bunda milliy iqtisodiyotning barcha tarmoqlari bo’yicha yaratilgan qo’shilgan qiymatlar qo’shib chiqiladi (YaIM tarmoq va ishlab chiqarishlar bo’yicha). Bu usul bilan hisoblangan YaMM (IMM) alohida tarmoqlarning shu mahsulotini yaratishdagi o’rnini va hissasini aniqlash imkonini beradi. Masalan, O’zbekistonda IMM (YaIM) 2002 yil xalq xo’jaligining sohalari bo’yicha: 100 foiz bo’lsa¹.

Shu jumladan: