Toshkent moliya instituti iqtisodiyot nazariyasi

"Arzon" pul siyosati. 
Agar iqtisodiyotda foydalanilmagan ishlab chiqarish  
quvvatlari, ishsizlik mavjud bo’lsa, MB shu siyosatni yuritadi, kredit olishni 
osonlashtiradi. U quyidagilar: 
1.Ochiq bozorda davlat qimmatbaho qog’ozlarini banklar va axolidan sotib 
olinadi. 
2.Rezerv (zahira) normasi kamaytiriladi. 
3.hisob stavkasi pasaytiriladi. 
Natijada pul taklifi ko’payadi, protsent stavkasi pasayadi. Bu investitsiyani 
o’sishi va amaliy faoliyatni kuchayishga olib keladi. 
"Qimmat" pul siyosati. 
Agarda mamlakatda  inflyatsiya yuz berayotgan 
bo’lsa, "qimmat" pul siyosati yuritilishiga to’g’ri keladi. Bu siyosat kreditni qimmat 
qilib, olishni qiyinlashtiradi. Pul taklifini qisqartirish chora-tadbirlari ko’riladi: 
1.Ochiq bozorlarda davlat qimmatbaho qog’ozlar sotiladi. 
2.Zahira (rezerv) normalari oshiriladi. 
3.hisob stavkasi ko’tariladi. 
Pul taklifi qisqarishi natijasida protsent stavkasi ko’tariladi. Bu o’z navbatida 
investitsiyani qisqarishiga inflyatsiyani cheklashga olib keladi. Shunday qilib MB 
mamlakatning  bank-moliya sferasiga, uning holatiga bevosta ta’sir qilib, butun 
iqtisodiyotga ta’sir ko’rsatadi. 
MB ning tijorat banklari faoliyatini inqirozga uchrashini oldini olishdagi roli 
katta. 
hozirgacha banklar doimo eski ingliz "hamma tuxumni bir savatda 
saqlamaslik kerak" naqliga amal qilisha bermaydi. 
AQSh da 1986 yili 206 bank bankrot deb e’lon qilindi. 1988 yili 221 bank va 
220 ta omonat kassalari bankrot bo’ldi. 
Agar tijorat banklari sistemali tarzda  qonunni buzib, yilni zararlar bilan  
yakunlasa, mijozlar manfaatiga xavf tug’dirsa, MB bu bank tankilotlari oldiga 
moliyaviy sog’lomlashtirish  masalasini qo’yadi, yoki uni qayta tashkil etish, xatto 
to’la tugatish masalasini qo’yadi. 
Xullas, ko’pchilik iqtisodchilar pul-kredit siyosatini milliy barqarorlashtirish 
siyosatining ajralmas qismi deb hisoblashadi. Uning afzalligi shundaki, fiskal 
siyosatiga nisbatan moslashuvchanligi  va tez orada ta’sir ko’rsatishi, siyosiy  bosim 
ko’rsatish fiskal  siyosatga nisbatan  qiyinroqligi bilan ham ajralib turadi. Undan 
tashqari qator iqtisodchilar pul taklifini o’zgarishini iqtisodiy faollik darajasini 
belgilaydigan hal qiluvchi omil deb hisoblashadi. Ammo uni kamchiliklari ham bor. 

---

 
145
“Qimmat” pul siyosati  kutilgan natijani berishi mumkin, lekin "arzon" pul 
siyosati kutilgan natijani bermasligi ham mumkin, ya’ni taklif qilgan pul mijozlar 
tomonidan  protsent normasini past bo’lishiga qaramay ssuda olmasligi mumkin. Bu 
kamchiliklarga qaramay, pul-kredit siyosati va uning kredit tizimi orqali amalga 
oshirilishi mamlakat iqtisodiy hayotida muhim rol o’ynaydi.  

---

 
146