Toshkent moliya instituti «iqtisodiyot» kafedrasi «mikroiqtisodiyot. MAKROiqtisodiyot»

Giyohvand moddalarni taqiqlash unga doir jinoyatlar sonini oshiradimi yoki kamaytiradimi?

Jamiyatimiz duch kelayotgan muammolardan biri – bu geroin, kokain kabi giyohvand moddalardan foydalanish. Bu moddalarning ko‘plab salbiy ta’siri mavjud. Biri shuki, giyohvand moddaga bog`lanib qolish odamlar va ularning oilasining hayoti barbod bo‘lishiga olib keladi. Boshqa tomondan esa pul topish maqsadida giyohvand odam o‘g`rilikka va boshqa jinoyatlarga qo‘l uradi. Noqonuniy moddalardan foydalanishni cheklash maqsadida Qo‘shma Shtatlar hukumati mamlakatga givohvand moddalarning oqimini qisqartirish uchun har yili milliard dollar mablag` ajratadi. Talab va taklif mexanizmlaridan foydalangan holda bu narkotik moddalarni to‘xtatish siyosatini tekshiramiz.

Tasavvur qiling, hukumat giyohvand moddalarga qarshi urushda qatnashadigan federal agentlar sonini oshirdi. Noqonuniy dorilar bozorida nima sodir bo‘ldi? Odatdagidek, biz 3-qadamda savolga javob beramiz. Birinchidan, biz talab yoki taklif egri chizig`ining o‘zgarganini ko‘rib chiqamiz. Ikkinchidan, o‘zgarishning qaysi tomonga bo‘lganini kuzatamiz. Uchunchidan, biz o‘zgarish muvozanat narxi va miqdoriga qanday ta’sir etganini ko‘ramiz.

Garchi narkotiklarni to‘xtatishning maqsadi ulardan foydalanishni qisqartirishga qaratilgan bo‘lsa ham, uning aniq ta’siri xaridorlarga emas, balki sotuvchilargadir. Hukumat mamlakatga bir necha narkotik moddalarning kirishini to‘xtatgan va ko‘plab kontrabandachilarni hibsga olgan paytda, bunday moddalar narxi oshadi va shu sababli ularning miqdori kamayadi. Giyohvand moddaga bo‘lgan talab, ya’ni istalgan narxda sotib oladiganlar soni o‘zgarmaydi. 9-chizmada ko‘rsatilganidek, taqiq taklif egri chizig`ini chap tomonga S₁ dan S₂ ga surdi, talab esa o‘zgarishsiz qoldi. Muvozanat narxi P₁ dan P₂ ga ko‘tarildi, muvozanat miqdori esa Q₁ dan Q₂ ga pasaydi. Muvozanat miqdorining kamayishi shuni ko‘rsatadiki, narkotik moddalarning taqiqi ulardan foydalanishni qisqartirdi.

Lekin giyohvand moddalarga doir jinoyatlarchi? Bu savolga javob berish uchun giyohvand moddalardan foydalanuvchilar to‘lagan pullarining umumiy qiymatini hisoblaymiz. Chunki juda kam giyohvandlar narxlar oshganda odatlaridan voz kechadi, bu degani bunday moddalarga bo‘lgan talab elastik emas.