Toshkent moliya instituti ijtimoiy soha iqtisodiyoti

Ўзбекиистон Республикасида ЯИМ, хизматлар ва пуллик 
хизматлар ҳажми 
1998 
1999 
2000 
2001 
2002 
2003 
2005 
Ялпи ички 
махсулот 
1416,6 
2128,7 
3194,5 
4868,4 
7469,3 
9664,1 
12189,5 
Хизматлар 
(млрд. сўм) 
621,68 
772,4 
1173,9 
1870,8 
2872,9 
3682,1 
4583,2 
Аҳолига 
пуллик 
хизматлар 
(млрд.сум) 
114,6 
189,4 
305,4 
471,2 
709,3 
934,8 
1226,6 
Манба: 1998,2000,2005 йилларда Ўзбекиистон Республикасини ижтимоий-иқтисодий 
ривожлантиришнинг асосий кўрсаткичлари.Т.1999 (9-бет), 2001(9-бет), 2002(9-бет), 2005(3-бет) 
й.й. 
2004 йилга келиб хизматларнинг ЯИМдаги улуши 37,6га етди ва 4 
трлн. 583 млрд.2 млн. сумга етди. Бунинг 1 трлн.276 млрд. 600 млн. сумни 
аҳолига пуллик хизматлар кўрсатиш қиссасига тўғри келади. 
Пуллик хизматларнинг ЯИМдан улуши шу йили 10%ни, жами 
хизматлардаги улуши эса 26,7%ни ташқил этди. 
13.3.
 
Маҳаллий маиший хизмат корхоналарида рақобат муҳитини 
яратиш 
Аҳолига 
пуллик 
хизмат 
кўрсатиш 
соҳасини 
бошқарувини 
марказлаштиришдан чиқаришни давом эттириш ва вақт мухитини 
мустаҳкамлаш, маиший хизмат корхоналари ва маҳаллий бошқарув 
органларининг хўжалик мустақиллигини ошириш асосида вилоятларда 
маиший хизмат ҳажми йилдан-йилга ошиб бормоқда. Биргина 2004 йилда 
2003 йилга нисбатан 1,5 фоизга ошди ва аҳолига пуллик хизмат кўрсатиш 
ҳажми 409,3 млрд сўмни ёки аҳоли жон бошига пуллик хизмат кўрсатиш 27,9 
минг сўмни ташкил этди. Республика худудлари бўйича бу кўрсаткич 

---

128 
фарқлидир. Тошкент шаҳрида 2004 йилда 244,1 млрд. сўм пуллик хизмат 
кўрсатилган бўлса, Самарқанд вилоятида -16,8, Андижон вилоятида 49,0, 
Фарғона вилоятида 42,9 Бухоро вилоятида 36,1 млрд. сўмни ташкил этди. 
Энг кам пуллик хизмат кўрсатилган ҳудудлар – Сирдарё вилояти 6,8, Жизаҳ 
вилояти 12,7 ва Навоий вилоятида 14,8 млрд. сўмлик пулик хизмат 
кўрсатилган. 
Республика ҳудудларини қишлоқ жойларидаги кўрсатилаётган маиший 
хизматни кўнгилдагидек деб бўлмайди. Жазирама ёз иссиғининг ва қиш 
кунларида энг зарур бўлган маиший хизмат- ҳаммом ва сартарошлик 
хизматлари талабга жавоб бермайди. Шунинг учун аҳолининг сихат-саломат 
бўлиши кўпроқ янги шу икки турдаги хизматнинг ҳажмини ва сифатини 
ошишига боғлиқ ва бу йўналишга маҳаллий бошқару органларининг 
мустақиллигини ошириш ва рақобат асосида эришиш мумкин.
 
Мамлакатимиз аҳолиси кундан-кунга ўсиб, уларнинг халқ истеъмол
молларига бўлган талаби ҳам ўсиб бормоқда. Айниқса, ҳозирги бозор 
иқтисодиёти шароитида талабнинг кескин ўсганлиги намоён бўлмоқда ва 
талабнинг кўп қисми четдан олиш ҳисобига қондириляпти. 
Бунинг асосий сабаби бизда ишлаб чиқаришнинг пастлигидир. 
Аҳолининг талаб ва эҳтиёжини қандай қилиб қондириш мумкин. Албатта 
ҳозирги шароит, ҳар кимдан тежамкорликни, ишбилармонликни, 
тадбиркорликни ва ташаббускорликни талаб қиляпти. 
Маиший ҳизмат соҳаларида ҳам бозор иқтисодиётининг таъсири 
кўринаяпти. Бу соҳаларни янада ривожлантириш, такомиллаштириш 
ҳозирги замон талабидир. Бунинг учун шу соҳалар бўйича хизмат 
жойларини хусусийлаштиришга кенг йўл очиб бериш керак. 
Республика қонуни билан мустаҳкамлаб қўйилган ва қўллаб 
қувватланган хусусийлаштириш тўғрисидаги қонундан ҳар бир тадбиркор 
фойдаланиши мумкин. Маиший хизмат муассасаларини хусусийлаш-тириш 
бир шунча қулайликларни келтириб чиқаради ва рақобатни ривожлантиради. 
Айниқса, ижтимоий-ишлаб чиқариш билан банд бўлмаган кишилар 
маиший хизмат муассасаларининг хусусийлаштирилиши йўли орқали иш
билан ҳам таъминланади, аҳолининг бу хизматларидан мамнунлиги ортади. 
Нафақахўр ва инвалидлар ҳам шу йўл билан таъминланади. Шунингдек 
рақобат вужудга келади ва хизматларнинг сифати ортади ва нарҳлар аҳоли 
даромадига мос келади. 
Мулкка эгалик ҳуқуқини ўзгартириш, ягона мақсадгина эмас, давлат ва
хусусий, яъни янгича давлат тадбиркорлигини шакллантириш воситаси 
ҳамдир. 
Йирик ишлаб чиқариш бирлашмалари (тикувчилик, трикотаж, пойафзал) 
негизида айрим цехлар, участкалар, устахоналар ва ательеларни мустақил 
ишлаб чиқаришга айлантирилган ҳолда кичик корхоналар ташкил этилади. 
Бунда асосий эътибор қишлоқ жойларга қаратилади. Биринчи навбатда
маиший хизмат кўрсатишнинг паст рентабеллиги ва кичик объектлар айрим 
Янги аср кооперативларга топширилади. Ўрта катталикдаги объектлар эса 
шу муассаса томонидан кейинчалик ҳақ тўлаб, давлатдан сотиб олинади ва

---

129 
ижарага берилади. Хусусийлаштириш жараёнида қайд қилганимиздек, кичик, 
хусусий ва оилавий ательелар, устахоналар, сартарошхоналар ташкил топади. 
Маҳаллий кенгаш томонидан бу тадбиркорлик қанчалик қўллаб-
қувватланса хусусийлаштирилган маиший хизмат соҳаларининг фаолликлари
шунчалик ортиб боради. Бунда солиқни ҳам ҳисобга олиш зарур. Маиший 
хизмат соҳасини ривожлантириш учун солиқ тўлаш борасида маълум бир 
имтиёзлар берилса ҳам яхши бўлар эди. 
Ўзбекистонда аҳолига маиший хизмат кўрсатиш соҳасидаги чет эл 
инвестициясини жалб қилиш, янги ишчи ўринларини ташкил этиш, рақобат 
мақсадида чет эл фирмалари билан қўшма корхоналари худудларида ташкил 
этилмоқда. Мулкчиликнинг шакллари бўйича аҳолига кўрсатилган пуллик 
хизматлар нодавлат ташкилотлари томонидан кўрсатилган хизмат Андижон 
вилоятида 2004 йилда 80,2 фоиз, Бухоро вилоятида 83,9 фоиз, Жизах 
вилоятида 78,7 ва Тошкент шаҳрида 73,0 фоизни ташкил қилган бўлса, 
Сирдарё вилоятида атиги 41 фоиз ва Навоий вилоятида 52,8 фоиз ташкил 
қилган. 
Ҳудудларда маиший хизмат корхоналарни кўпайтириш ва рақобат 
мухитини яратиш чет эл фирмалари билан ҳамкорликда иш олиб 
борилмоқда.