Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi



Download 4,93 Mb.
Pdf ko'rish
bet354/643
Sana01.01.2022
Hajmi4,93 Mb.
#302989
1   ...   350   351   352   353   354   355   356   357   ...   643
Bog'liq
Mantiq

 

 

 

188 



 

a’zolari  va  qobiliyatini  hamda  muayyan  darajada  idrok.  etish  xislatiga  ega.  Insonda  esa  bulardan  tashqari 

mulohaza  qilish,  fikrlash  qobiliyati  va  uyat  hissi,  bir  so‘z  bilan  aytganda,  aql  bor.  Uni  G‘azzoliy  oltinchi 

sezgi yoki ikkkinchi yurak, yurak ichidagi yurak o‘qiydi. Ana shu axloq ixtiyor erkinligini, ixtiyor erkinligi 

esa axloqni taqozo etadi. 

Inson ham ixtiyor erkinligi zaruriyat talabi bilan okilona, aqlga bo‘ysundirilgan ravishda, cheklanadi, ya’ni 

nisbiylamaydi.  Aks  holda,  muayyan  bir,  bir  necha  inson  yoki  guruxning  betiyiq  erkin  ixtiyori  nafakat 

boshqa insonlar va gupuhlap, balki nabotot, xayvonot olami, butun dunyo uchun fojeaga aylanishi mumkin. 

Ixtiyor erkinligini bunday cheklashning, aqlga bo‘ysundirishning asosiy vositasi axloqdir. 

SHunday  kilib,  axloq  -  oliy  mavjudotga  ato  etilgan  oliy  ne’mat.  YA’ni  axloqning  kelib  chiqishi  iloxiy 

manba’dandir.  Ana  shu  iloxiy  asosni  asrab-avaylab,  taraqqiy  toptirish  xar  bir  insonning  asosiy  vazifasi, 

burchi. SHu bois o‘z-o‘zini va iloji bo‘lsa, o‘zgalarni axloqiy tarbiyalash barcha muqaddas kitoblarda savob 

sanaladi.  

Ixtiyor erkinligi  tufayli inson xar qadamda axloqiy tanlov muammosiga duch keladi. Bu muammo kishida 

mas’uliyat  xissi  mavjudligidan  dalolat  beradi.  Mas’uliyatni,  o‘zgalar  va  o‘z  vijdoni  oldida  javobgarlikni 

sezmagan  kishi  xoxlagan  ishga  qo‘l  urishi  mumkin  -  uni  uz  qilmishining  oqibati  qiziqtirmaydi,  u  fakat 

manfaat  ustuvorligini  tan  oladi,  xolos.  Unday  odamni  axloqsiz  deb  ataydilar.  Zero  inson  yo  ezgulikni,  yo 

yovuzlikni  tanlashi  tufayli  nimanidir ixtiyor  etadi  axloqiy  tanlov  xar  bir xatti-xapakat,  xar  bir  qilmishning 

ibtido nuqtasi. 

Umuman, inson va jamiyat axloqiy hayotida tanlovning ahamiyati beqiyos. Masalan, tarixdan bir ta’sirchan 

voqeani  olib  ko‘raylik  bozorda  mutasavvif  alloma,  ozarboyjon,  eski  uzbek  (turkiy),  fors  tillarida  o‘lmas 

asarlar  yaratgan  buyuk  shoir  Nasimiyning  g‘azalini  yod  o‘qiyotgan  bir  yosh  yigitni  kufrda  ayblab,  xibsga 

oladilar. yigit oldida ikki yo‘ldan birini tanlash turardi yo piri Nasimiyni sotish va tavba qilib, banddan ozod 

bo‘lish yoki g‘azalni o‘zimniki, deb o‘limga tik borish. Pokdomon, or-nomusli yigit ikkinchi yo‘lni tanlaydi. 

Qozi  uning  terisini  shilishga  buyuradi.  Olomon  tomomabinlar  yig‘iladi.  SHu  payt  Nasimiy  kelib  qoladi. 

Voqeadan  xabar  topgan  Nasimiy  oldida  xam  endi  tanlov  turardi  -  tanlamaslikning  iloji  yo‘q  edi  yo  o‘zini 

oshkor qilib, yosh yigitni jallod qo‘lidan qutqazishi va uning o‘rnini egallashi, yoki olomon orasidan sekin 

sirg‘alib chiqib ketib, shogirdining o‘limga maxkum etilishi evaziga o‘z jonini asrab qolishi kerak. Buyuk 

mutasavvif  shoir  birinchi  yo‘lni  tanlaydi  o‘zini  jallod  qo‘liga  tutqazib,  begunox  yigitni  ozod  etadi.  Qozi 

Nasimiyning  terisini  shilishga  buyuradi.  Jallod  ishga  kirishadi,  atrofga  qon  sachraydi.  SHunda  qozi 

odamlarga,  nari  turinglar,  bu  kofirning  tomchi  qoni  biror  eringizga  tegsa,  usha  erni  kesib  tashlash  kerak 

buladi,  deydi.  qozi  gapini  tugatar-tutatmac,  Tangri  irodasi  bilan  bir  tomchi  qon  sachrab  kelib  uning 

jimjalog‘ita tegadi. Olomon qozidan barmog‘ini kesib tashlashini talab qiladi. Endi qozining oldida tanlov 

turardi  yo barmog‘ini kesishga berib, gapining ustidan chiqishi kerakki gapidan kaytib, sharmisor bo‘lishi 

kerak.  Qozi  axloqiynopok,  qo‘rqoq  va  xudbin  odam  sifatida  gapidan  kaytadi.  Nasimiy  esa  kiynoqqa 

mardonovor chidab, churq etmaydi, aksincha qozining axvolini ko‘rib, istexzoli kuladi va co‘ngi g‘azalini 

yoddan aytadi. Nasimiyning bu jasorati asrlardan-asrlarga o‘tdi, ne-ne shoirlarning she’rlarida madh etildi, 

o‘zi  esa  insoniy  poklik  va  yuksak  axloqiylikning  o‘lmas  timsoli  bo‘lib  qoldi.  Bir  namuna  sifatida  buyuk 

turkman shoiri Maxtum qulining “Savol-javob” she’ridan quyidagi sakkiz satrni keltirish mumkin : 

Maxtum quli - u Himadip, emadilar-tuydilar?  

U nimadip, ulug‘ kunga qo‘ydilar? 

Ul kim edi tovonidan so‘ydilar? 



 


Download 4,93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   350   351   352   353   354   355   356   357   ...   643




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish