Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi

S

 

yoki 

R, 

yoki 

R

1

, 

yoki 

R

2

 

dir» formulasi, shartli hukmlar «Agar 

S R

 

bo‘lsa, 

S

1

 P

t

 

dir» formulasi 

orqali beriladi. 

Xulosa chiqarishning umumiy mantiqiy tavsifi: tuzilishi, turlari va umumiy qoidalari.  

Muhokama  jarayonida  olamdagi  predmet  va  hodisalar  orasidagi  aloqa  va  munosabatlarni  ifodalovchi  bir 

yoki birdan ortiq yoki mushohada (fikr) asosida yangi bilim (fikr) ni hosil qilishning mantiqiy usuli xulosa 

chiqarish  deb  yuritiladi.  Xulosa  chiqarish  asosida  mantiq  qonun-qoidalariga  tayangan  holda  ilgaridan 

ma’lum  bo’lgan  bilimdan  yangisiga  o’tish  yotadi.  Xulosa  chiqarish  shunday  mantiqiy  usulki,  uning 

natijasida  insonning  olam  haqidagi,  bilimlari  uzluksiz  ravishda  boyib,  kengayib,  chuqurlashib  boradi. 

Xulosa  chiqarishda  olamni  bevosita  bilish  bilan  bir  qatorda  mantiqiy  fikrlash  usullarini  egallash  talab 

qilinadi.  Xulosa  chiqarish  uchun  har  safar  olam,  undagi  predmetlarga  murojaat  qilish  shart  emas.  Mavjud 

narsalar haqida qo’lga kiritilgan bilim asosida yangi bilim hosil qilish mumkin.  

Xulosaning mazmuni turlicha ifodalanishi mumkin. Ayrim xulosalarda narsa va hodisalar orasidagi sabab – 

oqibat  aloqadorligi  aks  etadi.  Lekin  bu  xulosalarda  faqat  sababiy  bog’lanishlariga  aks  etadi,  degan  so’z 

emas. Masalan, «Qaldirg’ochlar pastlab uchyapti, demak, ertaga ob-havo o’zgaradi», degan xulosasini olib 

ko’raylik. Yuzaki qaraganda «Qaldirg’ochlar pastlab uchmoqda» fikri «Ertaga ob-havo o’zgaradi» xulosasi 

uchun  asosdek  bo’lib  ko’rinadi.  Aslida  bu  fikr  chuqur  tahlil  qilinsa,  «ob-  havoning  o’zgarishi»  haqidagi 

fikrga  asoslar  o’zgacha  ekanligini  bilish  mumkin.  Bunda  kuzatilgan  hodisaning  boshqa  hodisalar  bilan 

aloqadorligi ma’lum bo’ladi: Qaldirg’ochlarning past uchishiga sabab — pashsha-chivinlar. Ular havodagi 

namlikning  oshganligidan  past  uchadi,  qaldirg’ochlar  esa  pashsha-chivinlar  bilan  oziqlanadi.  Demak, 

pashsha-chivinlar  tabiat  darakchilari  sifatida  havoning  namligi  oshganligidan  xabar  bermoqda.  Bu  o’z 

navbatida,  qaldirg’ochlarni  past  uchishga  majbur  qilmoqda.  Demak,  ertaga  ob-havoning  o’zgarishi 

qaldirg’ochlarning past uchishidan emas, balki atmosferadagi o’zgarishdan, havodagi namlikning ortishidan 

kelib chiqishi mumkin.  

Birinchi  tipdagi  xulosalarning  chinligini  aniqlash  mushkul,  shuning  uchun  ham  agar  xulosalar  vaziyatlar 

mazmunidan chiqarilgan bo’lsa munozara, bahsga sabab bo’lishi mumkin.  

Formal - mantiqiy yo’l bilan chiqarilgan xulosalarda esa asos (asoslar) bilan xulosa orasida nisbiy barqaror 

aloqa  va  munosabatlar  mavjud  bo’ladi  va  bu  aloqa,  munosabatlar  mantiq  qonun-qoidalari  asosida 

shakllanadi.  

Har qanday xulosa ikki qismdan iborat bo’ladi;  

1. Asos yoki asoslar  

2. Xulosa