Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi

Falsafaning  strukturasi. 

Falsafa  o‘z  shakllanishi  va  rivojlanishining  qadimgi  davridayoq,  tabiat,  inson, 

jamiyat  va  ma’naviyatni,  shuningdek,  sababiy  bog‘lanishlar,  qonunlar  va  shu  kabilarni  bilish  sohasida 

yuksak natijalarga erishdi va ratsionallik nuqtai nazaridan odamlarning dunyo haqidagi umumiy tasavvuriga 

aylandi.  Ammo  olamning  cheksiz  darajada  rang-barangligi  va  serqirraligi  tufayli  o‘sha  davrdayoq 

parchalanmagan falsafiy bilimlar va tasavvurlardan ayrim bo‘limlar ajralib chiqa boshladi, vaqt o‘tishi bilan 

rivojlanib, ancha aniq shakl-shamoyil kasb etdi va yangi bilimlar bilan to‘ldirildi. 

Falsafaning asosiy masalasi strukturasida ikki tomon ajratiladi. Ruh birlamchimi yoki tabiatmi, degan savol 

mazkur  masalaning  ontologik  tomonini  tashkil  qiladi.  Dunyoni  bilish  imkoniyati  to‘g‘risidagi  masala, 

«inson  tafakkuri  dunyoni  haqqoniy  bilishga  qodirmi,  u  o‘zining  haqiqiy  dunyo  haqidagi  tasavvurlarida 

voqelikni  to‘g‘ri  aks  ettirishga  qodirmi»,  degan  savol  falsafa  asosiy  masalasining  gnoseologik  tomonini 

o‘zida ifodalaydi. 

«Dunyo – inson» tizimidagi munosabatlarning rang-barangligi predmetli 

– amaliy, gnoseologik, akseologik, estetik, axloqiy va boshqa xil munosabatlar bilan belgilanadi.  

Quyidagilar falsafiy bilimning strukturasi hisoblanadi: 

• ontologiya – mavjudlik, borliq haqidagi bilim; 

• gnoseologiya (boshqa bir terminologiyaga ko‘ra – epistemologiya) – bilish nazariyasi; 

• ijtimoiy falsafa – jamiyat haqidagi ta’limot; 

• etika – axloq haqidagi ta’limot; 

• aksiologiya – qadriyatlar haqidagi ta’limot; 

• falsafiy antropologiya – inson haqidagi ta’limot va boshqalar. 

Falsafa ularning muhim xususiyatlari, birinchi sabablari va asoslarini 

aniqlashdan  manfaatdor.  U  yoki  bu  munosabatni  dunyoga  yondashuv  mezoni  sifatida  tanlash  (masalan, 

dunyoga  uyg‘unlik,  go‘zallik,  mutanosiblik  nuqtai  nazaridan  yondashish)  u  yoki  bu  falsafiy  fanni  (ayni 

holda estetikani) belgilaydi. 

Dunyoga  uni  bilish  imkoniyatlari  va  qonuniyatlari  nuqtai  nazaridan  yondashish  bilish  nazariyasi  – 

gnoseologiyani  vujudga  keltiradi.  «Inson  –  dunyo»  tizimiga  hokimiyat  munosabatlari  nuqtai  nazaridan 

---