Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi

Prognozlash

 

 

 

Forecasting

 

 

 

Прогнозирование

 

biror-bir 

xodisaning 

istiqbollarini 

maxsus 

ilmiy 

tadqiq 

etish. 

O’z 

predmetiga  ko’ra  tabiiy  -  ilmiy  va 

prognozlash 

jarayonini 

tafovutlash 

qabul qilingan 

10-mavzu.  Mantiq ilmining predmeti, asosiy qonunlari. Tushuncha tafakkur shakli sifatida

 

Ayniyat qonuni 

 

The principle 

of equality 

 

Принцип 

равенства 

ma’lum  bir predmet yoki hodisa haqida 

aytilgan  ayni  bir  fikr,  ayni  bir 

muhokama  doirasida  ayni  bir  vaqtda 

o‘z-o‘ziga tengligini ifodalaydi 

 

Predikat 

 

Predikat 

 

Предикат 

hukmning 

kesimi 

va 

ikkinchi 

tushunchasi 

 

Sillogizm 

 

Sillogism 

 

Силлогизм 

ikki  yoki  undan  ortiq  asoslardan  yangi 

xulosa chiqarish 

Etarli asos 

qonuni 

Adequate 

fundamental 

law 

Адекватный 

фундаментальн

ый закон 

fikrlashning  isbotli,  ishonarli  bo‘lishini 

talab etuvchi mantiqiy qonun 

Logika 

 

 

Logica 

 

 

Логика 

grekcha  “logike”  so‘zidan  olingan 

bo‘lib  “so‘z”,  “fikr”,  “qonuniyat” 

ma’nolarini 

anglatadi. 

 

Arabcha 

“mantiq” so‘ziga mazmunan mos keladi 

Norma 

(me’yoriy qoida) 

Norma 

Норма 

amalga  oshirilish  zarur  bo‘lgan  yoki 

istisno  qilinadigan  hatti-harakatlarni 

bildiradi 

11-Mavzu. Mulohaza. Xulosa chiqarish 

Hukm 

 

Judgment 

 

вердикт 

predmetga  ma’lum  bir  xossaning, 

munosabatning 

xosligi 

yoki 

xos 

emasligini ifodalovchi tafakkur shakli 

---

 

 

 

 

353 

 

Hukmlarning 

modalligi 

 

 

- 

 

 

- 

hukmlarda    predikatning  sub’ektga 

tegishli  yoki  tegishli  emasligi  haqidagi 

fikr  qat’iy,  kuchli  (zaruriy)  yoki  qat’iy 

bo‘lmagan,    kuchsiz  (ehtimol)  tasdiq 

yoki inkor shaklda  ifodalanuvchi fikr 

Tushuncha 

The concept 

Концепция 

buyumlarning 

umumiy 

va 

muhim 

belgilarni  inson  ongida  yaxlit  aks 

ettiruvchi tafakkur shakli 

Deduktiv xulosa 

chiqarish 

Deductive 

conclusions 

Дедуктивные 

выводы 

umumiy  predmetlarning    mohiyatini 

o‘rganish  orqali    uning yakka, xususiy  

jihati haqida xulosa chiqarish 

Induktiv xulosa 

chiqarish 

Индуктивные 

выводы 

Inductive 

conclusions 

yakka,  xususiy  predmetlar  mohiyatini 

o‘rganish 

orqali 

umumiy 

xulosa 

chiqarish.  

Nozidlik qonuni 

 

 

 

Закон о сопле 

Nozzle Law 

 ayni  bir  predmet  yoki  hodisa  haqida 

aytilgan,  ikki  o‘zaro  bir-birini  istisno 

qiluvchi  (qarama-qarshi  yoki  zid)  fikr 

bir  vaqtda  va  bir  xil  nisbatda  birdaniga 

chin  bo‘lishi  mumkin  emasligini,  hech 

bo‘lmaganda  ulardan  biri  albatta  xato 

bo‘lishini ifodalaydi 

12-Mavzu. Argumentlash va bilimlar taraqqiyotining mantiqiy shakllari 

Argumentlar 

Variable 

Переменные 

tezisning  chinligini  asoslash  uchun 

keltirilgan hukmlar 

Nazariya 

 

 

 

Theory 

 

 

 

Теория 

ma’lum 

predmet 

sohasiga 

oid 

tushunchalar, 

qonunlar, 

gipotezalar, 

g‘oyalarni  sistemaga  solib,  u  haqida 

yaxlit  tasavvur  hosil  qiladigan,  yangi 

fundamental  umumlashmalar  yaratishga 

olib keladigan, shu sohadagi hodisalarni 

tushuntirish,  oldindan  ko‘rish  imkonini 

beradigan ishonchli bilim. 

Muammo 

 

The problem 

Проблема 

javobi 

bevosita 

mavjud 

bilimda 

bo‘lmagan  va  echish  usuli  noma’lum 

bo‘lgan savol 

Gipoteza 

Hypothesis 

Гипотеза 

o‘rganilayotgan hodisaning sabablari va 

xususiyatlarini  tushuntiradigan  asosli 

taxmin tarzidagi bilim shakli 

Javob 

Reply 

ответ 

predmet 

haqidagi 

avvalgi 

bilimni 

---

 

 

 

 

354 

 

 

qo‘yilgan  savolga  muvofiq  holda 

aniqlashtiradigan,  to‘ldiradigan  yangi 

hukm (mulohazadan) iborat 

Entimema 

Enthame 

Энтимема 

asoslardan  biri  yoki  xulosasi  qoldirilib 

ifoda etilgan sillogizm 

13-mavzu. “Etika” fanining predmeti va jamiyat hayotidagi ahamiyati

 

Axloq 

Ethics 

Поведение 

(arab. xulqning ko‘pligi; lot. moralis — 

xulq-atvor) — ijtimoiy ong shakllaridan 

biri, 

ma’naviy 

hayot 

hodisasi, 

ma’naviyat  sohasiga  oid  tushuncha. 

Kishilarning tarixan tarkib topgan xulq-

atvori, 

yurish-turishi, 

ijtimoiy 

va 

shaxsiy  hayotdagi  o‘zaro,  shuningdek, 

jamiyatga 

bo‘lgan 

munosabatlarini 

tartibga 

solib 

turuvchi 

barqaror, 

muayyan norma va qoidalar yig‘indisi. 

Baxt 

Happiness 

Счастье 

ma’naviy  axloqiy  tushuncha.  Kishi  o‘z 

faoliyati  natijalaridan  hayotda  qo‘lga 

kiritilgan  yutuqlaridan  to‘la  qoniqish, 

yashash  tarzidan  mamnunlik,  muayyan 

maqsadga 

etganlik, 

orzu-umidning 

ushalishi,  bearmonlik  holati  sifatida 

namoyon bo‘ladi 

Burch 

 

Обязанность 

jamiyat,  davlat  va  shaxslarga  nisbatan 

muayyan  individdagi  munosabat,  ular 

oldidagi majburiyat 

Oila 

Family 

Семья 

kishilik 

jamiyatining 

ijtimoiy 

poydevoridir.  Unda  jismonan  sog‘lom, 

ma’nan  barkamol,  axloqan  pok  va 

yuksak  madaniyatli  insonni  voyaga 

etkaziladi. 

Oila 

hayotining 

asosiy 

maqsadi aholini qayta tiklash va bolalar 

tarbiyasidir 

Ezgulik va 

yovuzlik 

Humanism and 

evil 

Гуманизм и

 

зло 

ma’naviy 

axloqiy 

tushunchalar 

orasidagi  eng  muhim  juftliklaridir. 

Ezgulik 

insonni 

faoliyatning 

asl 

mohiyatini 

anglatadi 

– 

Tangri 

irodasining  inson  qalbidagi  tajassumi 

sifatida namoyon bo‘ladi 

---

 

 

 

 

355 

 

Gedonizm 

Hedonism 

Гедонизм 

(yunon. 

hedone

 

–  huzur–halovat, 

rohatlanish) 

etika 

nazariyasidagi 

axloqiy  talablarni  asoslash  tamoyili 

bo‘lib,  unga  ko‘ra  huzur-halovat 

keltiruvchi 

va 

azob 

uqubatdan 

qutqazuvchi  narsa 

yaxshilik

  deb,  azob–

uqubat  keltiruvchi  narsa  esa 

yomonlik

 

deb ta’rif qilinadi. 

14-Mavzu.  Nikoh va oilaning axloqiy asoslari, uning yoshlar tarbiyasidagi o‘rni 

Oila 

Family 

Семья 

"oila"  so’zi  (familia)  dastlabki  mulk 

egasiga  bo’ysunadigan  shaxslar  (bu 

shaxslar 

mulkining 

bir 

qismi 

hisoblangan;  mulk  egasining  o’z 

bolalari,  xotini,  asir,  sotib  olingan  yoki 

meros bo’lib o’tgan qullar ham hisobga 

kirgan) majmuini bildirgan 

Nikoh 

Marriage 

Брак 

Arabcha  so‘z  bo‘lib  "Er  -  xotinlikning 

yuridik 

(huquqiy) 

ravishda 

rasmiylashtirilgan oilaviy ittifoqi 

Axloqiy 

qadriyatlar 

Moral values 

Моральные 

ценности 

kishilarning 

xulq-atvorida 

asrlar 

davomida 

shakllangan 

o‘zaro 

munosabatlar,  yurish-turish  qoidalari: 

xushxulqlik, 

xushmuomalalik, 

kattalarga  hurmat,  kichiklarga  izzat, 

halollik,pokizalik,ezgulik,mehnatsevarli

k,insonparvarlik,vatanparvarlik 

Diyonat 

 

 

(arab.  dindorlik,  to‘g‘rilik,  insof) 

Xudodan  qo‘rqish,  gunoh  qilmaslik, 

savob  ishlarni  amalga  oshirish,  imonli-

e’tiqodli,  sofdil  va  mard  bo‘lish,  diniy 

qonun-qoidalarga  qattiq  rioya  etish, 

dindorlik, taqvodorlik, vijdon, insoflilik. 

Kasbiy odob 

 

 

 

Professionalism 

 

 

 

Профессиональ

ная этика 

jamiyat tomonidan qabul qilingan ahloq 

qoidalarini  kishilarning  ixtisoslariga 

nisbatan  amalda  tatbiq  qiluvchi  aniq 

kasbiy  burch,  sha’n,  or-nomus,  qadr-

qimmat 

kabi 

xatti-harakatlarning 

majmui,  umumiy  axloqning  kishilar 

kasb-koridagi o‘ziga xos ko‘rinishidir