Jamiyat rivojida tabiatga estetik munosabatning shakllanishi. Tabiatning estetik jihatlari.
Keyingi ikki asrdan ortiq vaqt mobaynida estetikani faqat san’at falsafasi sifatida
talqin qilish haqiqatga zid ekani ma’lum bo‘lib qoldi. CHunki asta -sekin «san’at
est etikasi » yonida yana bos hqa «es t etikal ar » pa ydo bo‘l a boshl adi . Ul arning ba’zilarini
est etik faoli yat , estetik soha kabi at am al ar bil an nomlashga urini b ko‘rdik. Biroq bunda y
yondashuv doimo nazariy chalkashliklarga olib keldi, hozir ham o‘shanday manzarani
ko‘rish mumkin. Masalan, estetik faoliyat deganimizda san’atni tushunamiz, boringki,
unga dizaynni ham qo‘shish mumkin. Lekin tabiatni yoki sportni est etik faoliyat deb
a yt olma ym iz, ul arga taal luqli naz ari yalarni est etika sohasi de yi sh ham qi yi n. CHunki
mohiyatan ular estetik faoliyat emas, balki estetik xususiyatlar namoyon bo‘ladigan
voqelik va ul ar borasidagi naz ari yal arni estetikani ng qisml ari deb at ash ham ularga
nisbatan to‘g‘ri emas; bunday atama bilan biz estetika tarixi, estetika nazariyasi, estetik
madaniyat singari fanning «katta -kichik» bo‘limlarini nazarda tutamiz. Ana shunday har
xilliklar ko‘pgina adabiyotlarda, hatto estetika lug‘atida ham tez-tez uchrab turadi
60
.
Ulardan qutulish maqsadida biz estetikaning ikki qatordan iborat turlarga bo‘lgan holda
tasniflashtirishni maqsadga muvofiq deb o‘ylaymiz. Birinchi qatorni estetikaning eng
miq yosli turi – s an’at est eti kasi, ikkinchi qatorni es a, q ol gan barcha, nos an’at estet ik
ob’ektga asoslangan estetik nazariyalar tashkil etadi. Ular – tabiat estetikasi, turmush
estetikasi, mehnat estetikasi, texnika estetikasi va sport estetikasi. San’at estetikasini
alohida, keyingi boblarda ko‘rib chiqishimizn i nazarda tutib, hozir nosan’at ob’ektlar
estetikasi qatoridagi estetik nazariyalar turlarini qisqacha nazardan o‘tkazamiz.
Tabiat haqida gap ketganda, «tabiatni asrash», hatto «tabiatni qutqarish» degan
so‘zlarni tez-tez eshitamiz. Xo‘sh, tabiatni kimdan asrash va qutqarish kerak? Odamdan,
jamiyatdan. Demak, odam, markschilar ta’riflaganidek, tabiatning bir qismi emas, uni
odam bi r-birini bo‘ ysundi rganidek bo‘ ys undi rishi, «ol amni t ubdan o‘z gartirishi » mumki n
em as. Aks hol da, oxir -oqi bat ins oni yat, ha yvono t va nabotot dun yosi hal okat ga mahkum
etilis hi m uqarrar.
Ke yi ngi bir asr moba ynida inson tafakkuri ning qudrati, fan -t exnika taraqqi yot i
jahonni ng de yarli barcha sivilizat si ya lashgan mi nt aqalari da l andshaftni ng (er yuzi
manzarasining) o‘zgarishiga, buzilish iga olib keldi. Masalan, birgina suv omborlarini olib
ko‘raylik. Hozirgi paytda minglab kvadrat kilometr takrorlanmas landshaft suv ostida
qolib ketdi. Vaholanki, landshaft hayvonlar, qushlar, o‘simliklar, suv, tuproq kabi
qit’aviy xazinalarning uyg‘unligi dir. Biz esa, tabiatga bo‘lgan xudbinlarcha
munosabatimiz, unga qornimizni to‘ydiradigan, hayotimizni farovon qiladigan vosita deb
qarashimiz tufayli ana shu uyg‘unlikni muntazam ravishda buzib kelmoqdamiz.
Biz t abi at ni
Do'stlaringiz bilan baham: |