Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi

EVDEMONIZM

  –  (yunon.  eudania–rohat–farog‘at,  baxt–saodat)  –axloq  –odobning  gedonizmga 

yaqin uslubiy tamoyili. E. antik dunyo axloqiy nazariyalarida to‘liq ravishda namoyon bo‘lgan. (Demokrit, 

Sokrat, Aristotel). Baxtga intilishni e. axloq–odobning mezoni va inson axloqiy xatti–harakatining asosi deb 

hisoblaydi, shaxsiy baxtga intilish – individualistik e. ijtimoiy baxtga intilish – sotsial e. dey.adi.  

XVIII  asr  fransuz  materialistlari  (Gelvetsiy,  Didro)  qarashlarida  ham  e.g‘oyalari  mavjud  edi.  Ular 

inson baxti – har qanday jamiyatning va har qanday foydali inson faoliyatining tub maqsadidir, deb chiqqan 

edilar. Evdemonistik etika o‘z faolligi va insonparvarligi bilan xristianlik etikasidan beqiyos yuqori turadi, 

chunki u oxiratda emas, balki erda baxtga erishishga da’vat etadi. 

Evdemonistlar  inson  ham  ma’naviy,  ham  jismoniy  sog‘lomlikka  intilsa,  o‘zining  va  o‘zgalarning 

barcha ezgu xususiyatlarining shakllanishiga yordam bersa hamda bu bilan zamondoshlar va kelajak avlod 

obro‘–e’tiboriga sazovor bo‘lsa bunday insonni baxtli va komil deb  e’tirof etganlar.  

Baxt  ob’ektiv prinsip bo‘lishi mumkinmi,  alohida individlarga ularning xohish istaklari,  qiziqishlari, 

ehtiyojlari  va  insoniy  jamiyatlari  turli  xil  bo‘lishiga  qaramasdan  har  biriga  axloqiy  mutanosiblik  berish 

imkoniyatiga egami, degan savollar ularni  qiziqtiradi.  E. bu savollarga ijobiy javob beradi  va baxtni  xulq-

atvorning axloqiy prinsipi darajasigacha ko‘taradi.     

E.ning muhimligi faqatgina xulqni asoslash usuli hamda xulqni to‘g‘ridan to‘g‘ri aloqaga qo‘yishda va 

baxtga bog‘liqligida emas. Xulqning o‘zi birinchi navbatda tashqi muhitdan qabul qilingan hissiyotlar bilan 

bog‘lanuvchi qadriyat, shuningdek lazzatni xis qilish, qalbiy komfort, fikr va harakatlarning ezgulikka doir 

obraziga hamrohlik qiluvchi tushuncha sifatida alohida tushuniladi.  

E.ning  ijtimoiy  xususiyatlarini  Bentam  ishlab  chiqqan.  Alohida  individning  barcha  ezgu  faoliyati 

qanchalik  ko‘p  kishilarni  baxtli  qilishi  darajasi  bilan  ahamiyat  kasb  etadi.  Sotsial  e.ning  mohiyati 

jamiyatdagi  barcha  kishilar  baxtiga  intilish  bilan  izohlanadi.  Davlat  va  uning  barcha  institutlari,  ularning 

tadbirlari va qonunlari mana shu buyuk maqsad yo‘lidagi vosita, xolos. Ijtimoiy e. oxir–oqibat, utilitarizmga 

olib keladi.