Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi

Tayanch  tushunchalar:

  Axloqshunoslik,  Etika,  Axloq,  Xulq,  Odob,  Falsafa,  Milliy  g‘oya,  Noosfera, 

Etosfera, Biosfera. Muhabbat va nafrat, Ezgulik va yovuzlik, yaxshilik va yomonlik, Adolat, Vijdon, Burch, 

Nomus,  Ideal,  Insonparvarlik,  Erkparvarlik,  Vatanparvarlik, Millatparvarlik, Tinchlikparvarlik, Jo‘mardlik, 

Xalollik, Rostgo‘ylik, xushmuomalalik, Kamtarlik. 

1.  “Etika”  fanining  predmeti,  mohiyati  va  tuzilmasi.

  Qadimgi  yunon  faylasufi  Aristotel  o‘z 

davrida  mavjud  fanlarni  ta’riflarkan,  ularni  uchta  guruhga  ajratadi:  nazariy  fanlarga  falsafa,  matematika, 

fizikani;  ijodiy  fanlarga  san’at,  badiiy  hunarmandchilikni;  amaliy  fanlarga  esa  etika  va  siyosatni  kiritadi. 

SHu  tariqa  Etika  falsafa  doirasidan  ajralib  chiqadi  va  mustaqil  fan  sifatida  shakllana  boshlaydi.  Hozirgi 

vaqtda  «Etika»  ijtimoiy-falsafiy  fanlar  tizimida  o‘ziga  xos  o‘ringa  ega  bo‘lgan  fandir.  «Etika» 

(axloqshunoslik)–axloqning  kelib  chiqishi,  mohiyati,  xususiyatlari,  jamiyat  taraqqiyotidagi  o‘rni  haqidagi 

fandir.  U  boshqa  ijtimoiy  fanlar  singari  o‘z  qonunlari  va  kategoriyalariga  ega  bo‘lib,  ular  orqali  o‘z 

xulosalarini bayon qiladi. «Axloq» so‘zi aslida arabcha so‘z bo‘lib, xulq-atvor, yurish-turish, tarbiya degan 

ma’nolarni  anglatadi.  Hozirgi  vaqtda  bu  tushuncha  jamiyatning  axloqiy  hayotida  yuz  beradigan  barcha 

jarayonlarning  majmuini  aks  ettiradi.    Jamiyatning  axloqiy  hayoti  deb  kishilarning  ijtimoiy,  siyosiy  va 

xuquqiy  faoliyatida,  oilasida  va  kundalik  turmushida  yuzaga  keladigan  o‘ziga  xos  munosabatlari  shakliga 

aytiladi. 

Axloq tushunchasini ikki xil ma’noda ko‘rish mumkin: axloq umumiy tushuncha sifatida etikaning 

tadqiqot  ob’ektini  anglatsa,  yakka  tushuncha  sifatida  inson  fe’l-atvori  va  xatti-harakatining  o‘ziga  xos 

ko‘rinishini anglatadi.  

Xususan «odob», «xulq-atvor» ma’nolarida ham ishlatiladi. Aslida «axloq» va «odob» tushunchalari 

bir-biridan mazmun jihatidan farq qiladi.  

A.  Sher  «Axloqshunoslik»  kitobida  ko‘rsatishicha,  «Odob-inson  haqida  yoqimli  taassurot 

uyg‘otadigan, lekin jamiyat va insoniyat hayotida u qadar muhim ahamiyatga ega bo‘lmaydigan, milliy urf-

odatlarga asoslangan chiroyli xatti-harakatlarni o‘z ichiga oladi. 

Axloq  esa–jamiyat,  zamon  insoniyat  tarixi  uchun  namuna  bo‘la  oladigan  ijobiy  xatti-harakatlar 

yig‘indisidir».

46

 

Axloq inson va jamiyat  o‘rtasidagi ob’ektiv aloqadorlik tufayli kelib chiqadigan, har bir shaxsning 

hayoti va faoliyatini boshqaradigan, tartibga soladigan prinsip va normalar majmuidir. 

Axloq  ijtimoiy  xodisa  sifatida  insoniyat  jamiyati  vujudga  kelishi  bilan  bir  vaqtda  jamoalar  bilan 

shaxslar  o‘rtasidagi  ehtiyoj  va  manfaatlarga  xizmat  qiluvchi  aloqa  tarzida  vujudga  kelib,  o‘zining  tarixiy 

taraqqiyotida: 

-

 

insonning  tabiiy  xislatlarini  o‘zgartiruvchi,  yaratuvchi  faoliyati  shaklida  umuminsoniy 

madaniyatning tarkibiy qismi; 

                                                           

46

 A. Sher. «Axloqshunoslik». Т., 2010 y.

 

---