Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi

a) 

almashtirish  orqali  xulosa  chiqarish 

b) 

aylantirish 

orqali xulosa chiqarish v) predikatga qarama-qarshi qo’yish 

g) 

mantiqiy kvadrat . 

 

a)  Almashtirish 

shunday  mantiqiy  usulki,  bunda  asos  bo’lgan  hukmning  sub’ekti  (S)  xulosaning 

predikatiga (R), uning predikati (R) esa xulosaning sub’ekti (S) ra almashtiriladi. Bundan fikrning mazmuni 

o’zgarmay qoladi. Masalan: Guruhimizning ayrim talabalari (S) — a’lochi (R). Demak, ayrim a’lochilar (S) 

— guruhimiz talabalari (R).  

Almashtirish chiqarilgan xulosaning aniq bo’lishini ta’minlaydi. Almashtirish natijasida umumiy tasdiq (A) 

mushohadadan  juz’iy  tasdiq  (J)  ni  hosil  qilish  mumkin.  Masalan:  Respublikamizning  barcha  viloyatlari 

davlatga paxta topshirish shartnomaviy majburiyatlarini bajardilar. Demak, Toshkent viloyati ham davlatga 

paxta topshirish shartnomaviy majburiyatlarini bajardi. Berilgan xulosani quyidagi sxemaga solish mumkin:  

Barcha S — R (A)  

Demak,  ayrim  S  —  R  (J)  Shuningdek,  almashtirish  natijasida  umumiy  inkor  hukm  (E)dan  umumiy  inkor 

hukm (E)ni, umumiy tasdiq hukm (A)dan umumiy tasdiq hukm (A)ni hosil qilish mumkin,  

b) Aylantirish 

orqali xulosa chiqarish shunday mantiqiy usulki, asos qilib olingan mushohadaning sub’ekti 

(S) xulosada ham sub’ekt sifatida qoladi, lekin predikat va bog’lovchi o’z qarama-qarshisiga aylanadi,  

Qisqacha  qilib  aytganda,  aylantirish  yordamida  asosga  teng,  lekin  mazmun  jihatidan  qarama-qarshi  fikr 

juz’iy  tasdiq  (J)  mushohadadan  hosil  qilinadi.  Masalan:  Har  qanday  jinoyat  jazolanmog’i  lozim.  Demak, 

hech qanday jinoyat jazolanmasligi mumkin emas.  

Sxemasi: S — R dir.  

Demak S — R emasdir .  

Aylantirish  natijasida  umumiy  tasdiq  (A)  mushohadadan  umumiy  inkor  (E),  Juz`iy  tasdiq  hukmdan  (J) 

juz’iy inkor (O) mushohada hosil qilinadi,  

Masalan: Hamma bosqinchilik urushlari — adolatsiz.  

Demak, Hamma bosqinchilik urushlari — adolatli emas.  

Sxemasi: Har bir S — R dir.  

Demak, hech bir S — R emasdir.  

Aylantirish mantiqiy uslubining ikki ko’rinishi mavjud:  

1) Sodda aylantirish  

2) Cheklash orqali aylantirish.  

Sodda aylantirishda xulosaga asos qilib olingan fikr va hosil bo’lgan yangi fikr hajm jihatidan teng bo’ladi.  

Masalan: Faqat barcha kvadratlar — tomonlari teng to’rtburchak.  

Demak, barcha tomonlari o’zaro teng to’rtburchaklar — kvadrat.  

---