Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi

Materiya  harakatining  uch  shakli:  asosiy,  xususiy  va  kompleks  shakllari 

mavjud  degan  boshqacha 

yondashuv  ham  bo‘lib,  u  dunyoni  butun  rang-barangligini

 

ifodalaydi. 

Asosiy  shakllarga  fizik,  kimyoviy, 

biologik  va  ijtimoiy  shakllar  kiradi

.  Ular  materiya  harakatining  eng  keng  shakllaridir.  Ayrim  mualliflar 

materiya  harakatining  yagona  fizik  shakli  mavjudligiga  shubha  bildiradilar.  Ammo  bu  fikrga  qo‘shilib 

bo‘lmaydi.  Barcha fizik  ob’ektlar ikki eng umumiy  fizik xossa – massa va energiyaga ega.  Fizik  narsalar 

dunyosiga  keng  qamrovli  umumiy  energiya  ning  saqlanish  qonuni  xosdir. 

Materiya  harakatining  xususiy 

shakllari asosiy shakllar tarkibiga 

kiradi. Masalan, fizik materiya bo‘shliq, maydonlar, elementar zarralar, 

yadrolar, atomlar, molekulalar, makrojismlar, yulduzlar, galaktikalar, metagalaktikani o‘z ichiga oladi.

 

Materiya  harakatining  kompleks  shakllariga 

(astronomik  metagalaktika  –  galaktika  –  yulduzlar  – 

sayyoralar),  geologik  (planetar  jism  sharoitidagi  materiya  harakatining  fizik  va  kimyoviy  shakllaridan 

iborat),  geografik  (litosfera,  gidrosfera  va  atmosfera  doirasidagi  materiya  harakatining  fizik,  kimyoviy, 

biologik  1470  TD.va  ijtimoiy  shakllarini  o‘z  ichiga  oladi)  shakllar  kiradi.  Materiya  harakati  kompleks 

shakllarining  muhim  xususiyatlaridan  biri  shundan  iboratki,  ularda  pirovard  natijada  materiyaning  quyi 

shakli  –fizik  materiya  etakchilik  qiladi;  geologik  jarayonlar  fizik  kuchlar,  chunonchi,gravitatsiya,  bosim, 

issiqlik  bilan  tavsiflanadi,  geografik  qonunlar  fizik  va  kimyoviy  shartlar  hamda  Er  yuqori  qatlamlarining 

o‘zaro nisbatlari bilan belgilanadi.