Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Tadbirni  tayyorlash 

(axborot  hajmini  aniqlash,  oldindan  tadqiq 

qilish, so‘roq rejasini tuzish).  

So‘roq  anketasini  tayyorlash 

(test  savollarni  tuzish,  testlarni 

tarqatib, kuzatuv o‘tkazish).  

So‘rovnoma  o‘tkazish  usulini  tanlash 

(ommaviy  yoki  tanlanma 

guruhlar  ichida  so‘rovnoma  o‘tkazish,  qaysi  iste’molchilar  guruhida 

so‘rovnomani o‘tkazish).  

Kuzatuv va tekshiruv usullari

ni amalga oshirishning asosiy vositasi 

bo‘lib  anketa  (savolnoma)  o‘tkazish  va  mexanik  qurilmalar,  masalan, 

odamlar sonini hisoblagichlar, kino, videokameralar hisoblanadi.  

Savolnoma  –  biron-bir  ma’lumot  olish  uchun  yaratilgan  so‘rov 

varaqasidir.  Savolnoma  odatda  uch  qismdan:  kirish,  rekvizit  qismi  va 

asosiy qismdan iborat bo‘ladi.   

Kirish  qismining  asosiy  vazifasi  –  so‘ralayotganlarni  so‘rovda 

ishtirok etishga ko‘ndirishdir. Unda olib borilayotgan so‘rovning maqsadi 

va  so‘ralayotgan  shaxs  so‘rovda  ishtirok  etib  qanday  foyda  olishi 

ko‘rsatilishi lozim.  

Rekvizit qismida so‘ralayotgan shaxsga tegishli axborot: yoshi, jinsi, 

kasbi, oilaviy holati va h.k. keltiriladi.  

Asosiy  qismidagi  savollarning  mazmuni  tadqiqotchilar  qo‘yilgan 

savollarga  olingan  javoblar  natijasida  aynan  nimalarni  bilishni 

istayotganligiga  bog‘liq.  Quyidagi  savol  turlarini  ajratib  ko‘rsatish 

mumkin:  

---

 

69 

 

 

 

-

 

Ochiq savol so‘ralayotganga o‘z so‘zlari bilan javob berish, o‘zini 

erkin tutish imkonini beradi.   

-

 

Yashirin  savol  barcha  mumkin  bo‘lgan  barcha  javob  variantlarini 

o‘z ichiga oladi, so‘ralayotgan ulardan birini tanlab oladi.   

-

 

Axborot  pochta  yoki  intervyu  olish  yo‘li  bilan  ham  to‘planishi 

mumkin.   

-

 

Birlamchi  axborotlarning  keng  tarqalgan  usullari  bu  savolnomalar 

tarqatib iste’molchilarning tovar va xizmat turlari haqidagi fikrini bilish, 

kuzatuv ma’lumotlari, tajriba va laboratoriya kuzatuvlaridir.  

Savolnomalar  orqali  so‘roq  va  intervyu  olishjuda  keng  tarqalgan.  Bu 

usullar bilan birlamchi axborotlarni to‘plash qimmatga tushadi. Shuning 

uchun bunday axborotlarni yirik firma, korporatsiyalar, kompaniyalar o‘z 

faoliyatlarining  strategik  rejalarini  tuzish  maqsadida  o‘tkazadilar.  Shuni 

ta’kidlash joizki, marketing tadqiqotlari juda ko‘p vaqt va sarfxarajat talab 

etuvchi  jarayon  bo‘lib,  hozirda  firmalar  raqobatbardosh  bo‘lishini 

ta’minlash,  bozor  ulushini  egallash,  tashqi  bozorlarni  o‘rganish  orqali 

eksport faoliyatini rivojlantirish uchun tadqiqotlar o‘tkazishga qiziqadilar. 

Samarali o‘tkazilgan tadqiqotlar natijasi albatta, o‘z foydasini beradi va 

tez orada xarajatlar qoplanadi.  

-

 

Birlamchi axborot ochiq dala marketing tadqiqotlari, deb nomlangan 

kuzatuv, tekshiruv, tajriba va imitatsiya yo‘li bilan olinadi.  

Kuzatuv

  –  tanlab  olingan  insonlar  guruhi  xatti-harakatini  turli 

vaziyatlarda  ularning  amallarini  yozib  borish  orqali  birlamchi 

axborotlarni yig‘ish hisoblanadi, masalan xaridorlarning do‘kondagi xatti-

harakatlari.