Toshkent moliya instituti "dinshunoslik" fanidan

Fiqhiy mazhablarning paydo bo‘lishi. 
Islom dini tarqalgan hudud kengayib, turli 
millatlar va xalqlar shu dinni qabul qilganlaridan va uni o‘z hayotlari tarziga aylantirdilar. Diniy 
masalalarda turli qarashlarni paydo bo‘lishi va ularni hal qilish maqsadida musulmon olimlari 
katta rol o‘ynadi.
 
Muhammad payg‘ambar (a.s.) vafotlaridan keyin u kishining ishini xalifalar, sahobalar, 
so‘ng tobeinlar davom ettirdilar. Payg‘ambardan keyin u kishining ishini sunna asosida davom 
ettirganlar «sunniylar» yoki «ahli sunna val jamoa» nomini oldi. Payg‘ambar davrida biror 
masala yuzasidan savol paydo bo‘lsa, odamlar darhol shu holatni payg‘ambarga etkazib, 
o‘zlariga aniq javob olganlar. SHuning uchun bu davrda ixtiloflar bo‘lmagan. Sahobalar 
ko‘pchilikni tashkil qilgan vaqtda ham ixtilofli masalalarni tez va oson hal qilganlar, ammo 
sahobalar davri tugab borishi natijasida musulmonlar orasida turli ixtiloflar ko‘paydi. 
Hijriy ikkinchi asrga kelib musulmonlar orasida shariatning turli masalalarni mustaqil 
echib bera oladigan olimlar paydo bo‘la boshladi. Ular turli masalalarni hal qilishda Qur’on 
oyatlari va hadislarni sharh qilib, shu bilan birga sahobalarning qilgan ishlarini o‘rganib, o‘shalar 
asosida hukmlar chiqarib berdilar.
Olimlarning atrofida shogirdlari ko‘payib, ularning qarashlarini yozib, ommalashtirdilar. 
Buning natijasida mazhablar paydo bo‘ldi. SHu bilan birga ba’zi olimlarning qarashlari 
kengaymagani sababli ularning qarashlari mazhab darajasiga chiqa olmadi. 
Imom Abu Hanifa va hanafiylik mazhabi. 
Hanafiylik mazhabi asoschisi Abu Hanifa 
Nu’mon ibn Sobit (699-767) bo‘lib, «Imomi A’zam», ya’ni eng buyuk imom laqabi bilan 
mashhur bo‘lgan. Mazkur mujtahid olim Kufa shahrida tug‘ilib shu erda vafot etgan.
 
Bu zot sunniy mazhablar asoschilari orasida yoshi eng kattasi hisoblanadi. Rivoyatlarga 
ko‘ra bobosi Sobitni hazart Ali oldilariga olib kelib, uning haqqiga duo qilishlarini so‘raydi. 
Hazrat Ali Sobitni o‘zi va zurriyotiga barakot so‘rab duo qiladilar. Sobitning zurriyotidan imom 

---

Abu Hanifa mashhur bo‘lib ketdi. Imomning otasi Kufada ipak va jun mato tijorati bilan 
shug‘ullangan va imom Abu Hanifa ham keyinchalik shu ishni davom ettirgan.