Toshkent moliya instituti d. Tojiboyeva maxsus fanlarni

Muаmmоli o‘qitishning аsоsiy bоsqichlаri 

1-bоsqich. 

Мuаmmоli  vаziyat 

yarаtish; 

Мuаmmоning 

qo‘yilishi 

2-bоsqich. 

Мuаmmоni yеchish 

yo‘llаrini аniqlаsh 

3- bоsqich. 

Мuаmmоni 

yеchishning eng 

mа’qul yo‘lini 

аniqlаsh 

 

4- bоsqich. 

Мuаmmоni yеchish 

---

 

 

 

233 

O‘quv muammolarini qo‘yish qoidalari: 

* 

mavzu  bo‘yicha  muammoni  qo‘yish  va  yechish  uchun  yangi 

tushunchalarni  talabalarning  avvalgi  o‘rgangan  bilimlari  bilan  bog‘lash 

va esga tushirish;  

*  talabalarga  sabab-oqibatli  bog‘lanishni  aniqlash,  mushohada 

qilish, muammoli vaziyatni tahlil qilishni o‘rgatish; 

*  talabalar  oldiga  ular  uchun  tushunarli  bo‘lgan,  ma’lum  darajada 

xabardor bo‘lgan muammolarni qo‘yish;  

* muammoni yechish uchun uni to‘g‘ri qo‘ya bilishni unutmaslik;  

* o‘quv materialida yangilik elementlari (yangi tushuncha, statistik 

ma’lumotlar, xususiyatlarni ifodalovchi ko‘rsatkichlar va h.k.)   bo‘lishi; 

*  o‘quv  materiali  muammoli  vaziyatni  ifodalagan  bo‘lishi  kerak. 

Ularni  qarama-qarshi  fikrlar,  faktlar,  raqamlar,  chizma,  savollar 

kabilarda ifodalash mumkin 

Talabalarning  ijodiy  qobiliyatini  shakllantirish  uchun  ularni  doimo 

o‘zlarida tug‘ilgan savolni berishga undash lozim. Dars oxirida qarama-

qarshiliklar oydinlashtirilishi zarur.  

Muammoli  ma’ruza  –  muammoli  o‘qitishning  asosi.  Lekin 

muammoli  o‘qish  qanday  bo‘lishi  kerakligi  haqida  yagona  fikr  yo‘q. 

Ba’zilar  uni  hali  fanda  yechilmagan  muammolar  haqida  ma’ruza 

deyishsa,  boshqalar  muammolarni  darsda  yechish  deb  hisoblashadi. 

Muammoli  ma’ruza  talabani  o‘ylashga,  taqqoslashga,  yechimini 

topishga undaydigan ma’ruzadir.  U  quruq yodlab olish emas, balki o‘z 

faoliyatida  zarur  bo‘ladigan  amaliy  ko‘nikmalarni  qo‘llab  masalani 

yechishga o‘rgatishdir. Shuningdek o‘qitish – bunday darslarda ajdodlar 

ijtimoiy-tarixiy  tajribasi  ham  o‘rgatiladi.  Muammoli  o‘qitish  orqali 

talabani  o‘z  fikrini  aytishga,  fikrini  himoya  qilishga  va  baxslashishga 

o‘rgatish  mumkin.  Fikrlash  jarayonida  qarama-qarshilik  bo‘lmasa  bahs 

ham,  munozara  ham  bo‘lmaydi.  Munozarasiz  esa  muammoning 

yechimini topish juda qiyin.  

Darsda talabalar o‘qituvchining o‘rgatishga samimiy intilayotganini 

his  qilishi,  talabani  o‘zi  bilan  teng  ko‘rayotganini  bilishlari  kerak. 

Yuqorida zikr etgan ma’ruzani muammoli ma’ruza tarzida bayon qilish, 

darsga  talabalarni  faol  qatnashishga  chorlash  uchun  ma’ruza 

o‘qiyotganda muammoli vaziyat yaratish zarur. Buning uchun avvaldan 

muammoli  savol  qo‘yib,  unga  talabalar  bilan  birgalikda  muhokama 

qilinib javob topiladi. 

---

 

 

 

234 

Pedagogikaga  oid  adabiyotlarda  muammolar  qo‘yilishi  jihatidan 

quyidagi darajalarga bo‘linadi: 

1.  Muammoni  o‘qituvchining  o‘zi  qo‘yadi,  uni  shakllantiradi, 

talabalarni  uni  mustaqil  ravishda  yechimini  topishga,  yechish  yo‘lini 

qidirishga  yo‘naltiradi

.

  Bundа  unchа  murаkkаb  bo‘lmаgаn  muаmmоlаr 

qo‘yilishi  ko‘zdа  tutilаdi.  Muаmmо  dаrsning  mа’lum  bir  bоsqichlаridа 

o‘quvchi-tаlаbаlаrning  qiziqishini  uyg‘оtish,  hаm  so‘z  bilаn  hаm 

fаоliyati bilаn o‘rgаnilаyotgаn sаvоlgа diqqаtini jаlb qilishgа qаrаtilаdi. 

Muаmmо  yangi  mаtеriаl,  ахbоrоt  bеrish  оrqаli  o‘qituvchi  tоmоnidаn 

yеchilаdi.  Muаmmо  qo‘yishning  bundаy  mеtоdidа  o‘quvchi 

tаlаbаlаrning rоli  pаssiv, ulаrni  bilishgа intilishdаgi mustаqilli  nisbаtаn 

unchа yuqоri emаs.  

2. O‘qituvchi faqat muammoli vaziyatni vujudga keltiradi vа uning 

еchimini tоpish 2 хil usul bilаn аmаlgа оshirish mumkin