muvоfiq tаshkil etilаdigаn o‘zigа хоs o‘qitish shаrоitidа yuzаgа kеlаdi
to‘siq” bilаn bоg‘lаngаn аqliy mаshаqqаt hоlаti emаs, bаlki u bilish
vаzifаni hаl qilish uchun аqliy vа аmаliy hаrаkаt usullаri yotаdi.
230
ma’lumotlar, bilganlari bilan yangi faktlar, hodisalar o‘rtasida hamda
muqobil tanlov zaruriyati vujudga kelishi natijasida qaror qabul
qilishning qiyinchiligi oqibatida kelib chiqadigan vaziyatdir.
Muammoli vaziyatning vujudga kelishi talabalarning aqlini
peshlaydi. Muammoning kelib chiqish sabablarini, yechimini topishga
undaydi. Muаmmоli
tа’limning ilk g‘оyalаrini аsоslаgаn muаllif tаniqli
аmеrikаlik psiхоlоg vа pеdаgоg оlim J. Dyui (1859-1952 yy.)
hisоblаnаdi.
100
U 1894 yildа Chikаgоdа o‘qitish o‘quv rеjаsi bo‘yichа
emаs, bаlki o‘yin vа mеhnаt аsоsidа оlib bоrilаdigаn tаjribа mаktаbini
tаshkil etgаn.
J.Dyui muаmmоli tа’lim аsоsi sifаtidа quyidаgi yo‘nаlishlаrni
bеlgilаgаn:
1) ijtimоiy;
2) kоnstruktiv;
3) bаdiiy ifоdаviy;
4) ilmiy-tаdqiqоt.
Muаllif ko‘rsаtilgаn yo‘nаlishlаrdа tа’limni tаshkil etish uchun
quyidаgi vоsitаlаrdаn fоydаlаngаn:
1) so‘z;
2) sаn’аt аsаrlаri;
3) tехnik qurilmаlаr;
4) o‘yinlаr;
5) mеhnаt.
O‘tgаn аsrning 60-yillаridа esа muаmmоli tа’lim L. Rubinshtеyn, M.I.
Mахmutоv, N.M. Skаtkin, I.Ya. Lеrnеr kаbi tаdqiqоtchilаrning qаrаshlаri
nеgizidа yanаdа rivоjlаngаn. S.L.Rubinshtеynning “Tаfаkkur muаmmоli
vаziyatdаn bоshlаnаdi” dеgаn g‘оyasi muаmmоli tа’limning psiхоlоgik
аsоsi sifаtidа qаbul qilingаn.
101
Skаtkin M.N. muаmmоli tа’lim turlаri quyidаgi guruhlаrgа bo‘lib:
1. Bilimlаrni muаmmоli bаyon qilish (muаmmоli mа’ruzа).
100
Дьюи Дж. Демократия и образование: Пер. с англ. — М.: Педагогика-Пресс, 2000.
101
Ильницкая И. А. К 110 летию со дня рождения С. Л. Рубинштейна. Учение С.Л. Рубинштейна и
проблемы педпгогической практики. http://www.voppsy.ru/issues/1989/893/893113.htm Теоретические
основы проблемного обучения http://www.informio.ru/publications/id582/Teoreticheskie-osnovy-problemnogo-
obuchenija. Скаткин М.Н. Проблемы современной дидактики. М.: Педагогика, 1980. 90 с. Лернер И .Я.
Проблемное обучение. М.: Знание, 1974. 64 с. Махмутов М.И. Организация проблемного обучения. М.:
Педагогика,1997.
Научная
библиотека
диссертаций
и
авторефератов
disserCat http://www.dissercat.com/content/kontseptsiya-problemnogo-obucheniya-m-i-makhmutova-kak-
didakticheskaya-sistema#ixzz59Y5RR700
231
2. Muаmmоli tоpshiriqlаrni hаl qilish (muаmmоli аmаliy
mаshg‘ulоt).
3. Kichik ilmiy tаdqiqоtlаrni оlib bоrish (muаmmоli tаjribа) uni
qаndаy
аmаlgа оshirishni ko‘rsаtib bеrgаn.
Muammoli savol qo‘yib o‘qitish talabalarning bilimlarni ongli va
mustahkam o‘zlashtirishiga, bilish faoliyatini jonlashtirishga, ilmiy
izlanishga, tadqiqotga chorlaydi. Shuning uchun ham xoh ma’ruza, xoh
amaliy mashg‘ulot, seminar bo‘lsin o‘qituvchining muammo qo‘yishi,
yoki muammoli vaziyat vujudga keltirishi katta ahamiyatga ega.
O‘qituvchi o‘tilayotgan darsning shakli, o‘tilayotgan fan, mavzu va
uning xususiyatlariga ko‘ra qanday muammo qo‘yishni, muammoli
vaziyat vujudga keltirishni o‘zi hal qiladi. Mazkur metodning o‘ziga xos
jihati talabalar oldiga muammo qo‘yilishidir. Muammoli ma’ruza
muammo qo‘yish orqal boshlanadi. Bu muammo esa o‘quv materialini
bayon etish jarayonida ma’ruzachi tomonidan izchil va mantiqiy holda
yechib beriladi yoki uni hal etish yo‘llari ko‘rsatiladi.
Muammo o‘quv materialining aniq mazmuni bilan bog‘liq bo‘ladi.
Ta’lim jarayonida maqsadga erishish uchun muammoli o‘qitishga qator
talablar qo‘yiladi:
* muammoli o‘qitish ta’lim oluvchilar ehtiyojlarini qondirish va
faolligini oshirishga yo‘naltirilishi;
* taqdim etilgan muammoning ta’lim oluvchilar uchun aniq va
tushunarli bo‘lishi. Bular:
* qo‘yilgan muammoning muhimligi;
* muammo iloji boricha real hayotdan olinishi;
* ta’lim oluvchilar uchun muammo ma’lum ahamiyatga ega
bo‘lishi;
* ta’lim oluvchilarning hamkorlikda faol ishlashi;
* muammoga aloqador axborotlar bazasini yaratish;
* muammoning boshqalar uchun ham ahamiyatli ekanini ko‘rsatishi
lozim.
Muammoli ma’ruza o‘qituvchining mahorati, uning ilmiy bilimi,
iqtisodiy masalalarni yechishga ijodiy yondashuvi darajasini ko‘rsatadi.
Muammo va uni yechishni o‘quv adabiyotlarida ko‘rsatib, tayyor
javoblarini berilishi bilan muammoning muammoligi qolmaydi. Buni
faqat aniq vaziyatdan kelib chiqib, qanday izlanish olib borish
mеtоdlarini ko‘rsatish orqali o‘qituvchi bajaradi.
Do'stlaringiz bilan baham: