Toshkent moliya instituti d. Tojiboeva iqtisodiyot

2-§. Foyda hakidagi nazariyalar. Normal va iqtisodiy foyda. 
 
Foyda bozor iqtisodida maxsus omil tadbirkorlikni taqdirlashni yuzaga chiqishidir. 
Avvalgi bobda ko’rib o’tdik, tadbirkor resurslar sotib olgach, ularni ishga solib, mahsulot ishlab 
chiqaradi yoki xizmat ko’rsatadi. Buni natijasida qilgan sarf xarajatiga nisbatan, ya’ni sarflagan 
puliga nisbatan ishlab chiqargan mahsuloti, ko’rsatgan xizmatiga olgan puli ko’proq P1=P+
Δ
n 
bo’ladi degan edik. Ana shu 
Δ
n iqtisodiyotda foyda deb ataladi.  
 Maxsus omil-tadbirkorlik, birinchidan, kapital va erdan tubdan farq qiladi. Uni sezib, 
ko’rib bo’lmaydi. Ikkinchidan, uning omil sifatidagi mahsulotdagi ulushi foydani mehnat, kapital 
va er omillarini bozoridagiga o’xshab o’ziga xos muvozanat bahosi deb aytaolmaymiz. Uning 
ishlab chiqarish omili sifatidagi bu xususiyati uning funktsiyalari orqali namoyon bo’ladi. 
Ko’rsatib o’tilganidek, tadbirkor boshqa resurslar - mehnat, kapital, erni birlashtirib biror tovar 
ishlab chiqarish yoki xizmat ko’rsatish uchun firma faoliyatiga bog’lik asosiy qarorlarni qabul 
qiladi; ishlab chiqarishga yangiliklarni tadbiq etadi; tadbirkorlik funktsiyasini bajarish jarayonida 
yuzaga keladigan xatarlarni o’z zimmasiga oladi. 
 Iqtisodiy faoliyatda to’rt omil qatnashadi. Ularni ichida tadbirkorlik (tadbirkorlik 
qobiliyati) er, kapital va mehnat omillarini birlashtirib, yagona ishlab chiqarish, yagona 
jarayonga aylantirish mas’uliyatini oladi. Tadbirkor ishlab chiqarishning harakatlantiruvchi 
kuchi, boshqa omillarni birlashtiruvchi bo’lib yuzaga chiqadi. Ana shu funktsiyalarni bajarish 
uchun tadbirkor ma’lum bir daromad, foydaga ega bo’lishga haqli.  
Foyda va uni
 Bozor iqtisodiyotida foyda qiymat instrumenti