Toshkent moliya instituti d. Tojiboeva iqtisodiyot

Tarqatma materiallardan namunalar 
1-JADVAL 
Ayrim mamlakatlarda sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish uchun sarflangan resurslar 
miqdori, % da (bir birlik mahsulot ishlab chiqarish uchun). 
 
Davlatlar 
Yonilgi va 
elektroenergiya 
Materiallar Mehnat 
Asosiy 
fondlar
AQSh 100 
100 
100 
100 
Yaponiya 64,5 
90,5 
120,5 
100 
Germaniya 82,5 
105,5 
062,5 
125 
Frantsiya 70,5 
100 
170 
137,5 
Angliya 70,5 
115,0 
187,5 
137,5 
Italiya 64,5 
95,5 
191,5 
150 
Rossiya 300 
225 
385 
190 
 
Jadval raqamlaridan qanday xulosa chiqarish mumkin? Nima sababdan jahon bozoriga 
chiqish uchun sifatli mahsulot ishlab chiqarishning o’zi kamlik qiladi? 
 
  
 2-JADVAL 
Ayrim mamlakatlarda 100 dollarlik mahsulot ishlab chiqarish uchun qilingan xarajatlar: 
  
Davlatlar 
Yonilgi va 
elektro-
energiya 
Materi-allar Mehnat 
Asosiy 
kapital 
(fond) 
Umumiy 
xarajatlar 
AKSh 8,5 56,5 24,0 4,0 93,0 
Yaponiya 
5,5 51,0 29,0 4,0 89,5 
Germaniya 
7,0 59,0 39,0 5,0 110,0 
Frantsiya 
6,0 56,5 41,0 5,5 109,0 
Angliya 6,0 65,0 45,0 5,5 121,5 
Italiya 5,5 54,0 46,0 6,0 111,5 
Rossiya 25,0 125,5 93,0  7,5  251,0 
 
Bilamizki, xarajatsiz hech bir iqtisodiy faoliyat yuz bermaydi. Lekin har bir xo’jalik 
yurituvchi sarflagan xarajatlar bir-biridan farq qiladi. Jadval raqamlaridan qanday xulosa 
chiqarish mumkin? Sizngingcha O’zbekistonda xarajatlar darajasi qanday? Ularni kmaytirish 
uchun qanday chora-tadbirlar ishlab chiqilib amalga oshirilmoqda?  

---

 
 
 
Tarqatma material 3 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
 
 Qachon umumiy xarajatlarga nisbatan tushum (daromad) ko’p bo’lganda iqtisodiy foyda 
vujudga keladi. (chizmada AV bo’lakda). 
 A va Vnuqtalar ishlab chiqarish hajmini kritik nuqtalari. Unda xarajatlar tushum bilan 
teng. 
 Firma  Q
A
 dan Q
R
 gacha miqdor iqtisodiy foyda oldi, uning maksimal darajasi Q 
umumtushum TR bilan umumiy xarajatlar Ts maksimal miqdorga erishmagan (SK kesma)  
 
4-tarqatma material  
  
 Me’yoriy yondoshuv .Bunda me’yoriy daromad me’yoriy xarajatlarga teng. Bu quyidagi 
grafikda berilgan. 
 
 
 
Q dan kam miqdorda (F nuqtadan chap  
tomonda) MR>MC, Q dan ko’p bo’lsa  
xarajatlar tushumi ko’p MRfaqat ishlab chiqarish miqdorini 
kamaytirishgina qo’shimcha daromad 
olishni ta’minlash mumkin. 
 
 
 Bundan kelib chiqib optimal variant MR=MC. Bu xolda bozorning boshqa tarkibi 
(monopolistik raqobat, monopoliya, oligopoliya) uchun xam umumiy.  
Ilgari ko’rgandek erkin raqobat uchun ma’lum daromad bilan narx teng R=MC. 
Firma uchun xarajatlari baxosidan kam bo’lsagina foyda oladi. Maksimal foyda olish 
uchun MR=MC, P>ATC bo’lishi kerak.