Toshkent moliya instituti d. Tojiboeva iqtisodiyot

 Tarqatma materiallardan namunalar 
 
Oligopogiya
 
 
 
 
ko’rsatkichlar
 
Mukammal 
raqobat
 
Monopolistik 
raqobat
 
Bir xil mahsulot 
bilan 
oligopogiya
 
Tabaqalashgan 
mahsulot bilan 
oligopogiya
 
Monopoliya
 
Firmalar soni 
Juda ko’p
 
Ko’p
 
Uncha ko’p 
bo’lmagan 
etakchi firmalar
Uncha ko’p 
bo’lmagan 
etakchi firmalar
 
Bitta
 
Tabaqalashgan 
yoki bir xil 
mahsulot 
Bir xil
 
Tabaqalashgan
Bir xil
 
Tabaqalashgan
 
Noyob, yaqin 
o’rinbosar yo’q
Tarmoqqa kirish 
osnligi
 
Oson, to’siqlar 
yo’q
 
Nisbatan oson, 
to’siqlar kam
 
Qiyin to’siqlar 
mavjud
 
Qiyin to’siqlar 
mavjud
 
Bozorga kirish 
to’silgan
 
Narx belgilash 
imkoniyati
 
Yo’q
 
Mahsulotni 
tabaqalashtiril 
ganda ayrim 
paytlarda , ba’zi 
bir holatlarda
 
Narx belgilashda
etakchilik va 
bitim tuzish 
imkoniyatiga 
ko’ra ma’lum 
darajada ta’sir 
ko’rsatadi.
 
Narx belgilashda 
etakchilik va 
bitim tuzish 
imkoniyatiga 
ko’ra ma’lum 
darajada ta’sir 
ko’rsatadi
 
Katta, talabga 
bog’liq
 
Baxosiz raqobat
 
Yo’q
 
Ma’lum bir 
darajada 
Ma’lum bir 
darajada 
Kata
 
Reklama, 
jamoatchilik 
bilan aloqalar
 
Misollar 
Qishloq 
xo’jalik 
mahsulotlari, 
baliq, akyiya 
va 
obligatsiyalar 
Chakana 
savdodagi kichik
magazinlar 
kiyim-kechak, 
poyafzal ishlab 
chiqarish
 
Po’lat, pivo, 
alyuminiy, mis
Avtomobil, 
alkogolsiz 
ichimliklar, 
sovun, don, 
maishiy 
elektronika
 
Suv, gaz, elektr 
ta’minoti, telefon
va boshqa 
komunal 
xizmatlar
 
 
 
 

---

 
 
Bozorning funktsiyalari 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Chizmadagi bo’sh kataklarni to’ldiring. 
 
 
Ijtimoiy infratuzilmani rivojlanishi 
Ishga tushirildi 
Qurilgan tarmoqlar
Yilla
r, chora
klar 
Turar joy ming. 
kv. m. 
Maktablar, 
o’quvchi 
o’rin
lari 
Akademik 
lits
eyla
r, 
o’quvchi 
o’rin
lari 
Kasb-hunar 
kolle
jla
ri 
o’quvchi 
o’rin
lari 
Kasalxona, 
o’rinjoy-lari 
Poliklinika
la
rga 
tashr
if 
buyuruvchilar 
soni 
Suv quvurlari, 
km. 
Gaz quvurlari, 
km. 
02/I 1116,5  352 
600 
7050 
- 
200  303,5 511,2 
02/I-II 3783,7  5243 
1200 
9950 
80 
2905  1044,5
1730,2 
02/I-III 6178,1  11674 
2250 
59155 
80 
9940 
1521,4
2994,0 
02/I-IV 7572,0  18932 
5175 
86610  300 
16845  1960,6
3380,2 
03/I 1131,4 1430 
- 
- 
- 
340  282,2 506,1 
03/I-II 3436,3  4553 
- 
12600  160 
8260  1352,4
2090,8 
03/I-III 5466,4  14172 
2725 
62660  160 
8260 
1352,4
2090,8 
03/I-IV 6739,7  22127 
4375 
94190  160 
15460  1747,5
2982,9 
 
Manba: O’zR Davlat statistika qo’mitasi 
Javoblar:  
 Asosiy tayanch tushunchalar:  
 J 1b); 2v); 3a); 4d; 5g; 6j); 7yo); 8e); 9z); 
 Masala va mashqlar: 
1. Bozorning vujudga kelishining asasiy ikki sharoiti bu: ijtimoiy mehnat taqsimoti va 
xususiy mulkka asoslangan tovar ishlab chiqaruvchilarni iqtisodiy jihatdan alohidalashuvi. 
 2. Birinchi bozorning bir kunlik savdo oboroti 120 mln so’mlik, ikkinchisiniki esa 139,5 
mln so’mlik , oylik savdo oboroti muvofmq ravishda birinchi bozorni 3120 mln so’mlik , 
ikkinchi bozorniki 3627 mln so’m . Ikkinchi bozorda savdo o’rinlari 100 taga kam bo’lishiga 
qaramay ko’proq oldi-sotti qilingan. Ikkinchi bozorning hajmi katta.  
3. a),yo),i) – uy xo’jaligi 
Bozor 
funktsiyalari 
Narxni 
shakllantirish 
Sog’lomlashtiri 
 
Axborot berish 
 
Vositachilik 
Resurslarni 
samarali
 
taqsimlash 
 
Nazorat qilish 
 
 
 
 

---

 
 
b),v),d),j),z) – firma, korxona 
g),e) – davlat(hukumat) 
y),k) – moliyaviy institut 
4. a, g, e, j – bozor faoliyati 
b, v, d – nobozor faoliyati  
5. a) 1,3,4,6,9,13 
b) 2,5,8,11,12,14,16 
v) 7,10,15 
 
T/N  
1T; 2N; 3T; 4T; 5T; 6N; 7N; 8T; 9T; 10T; 11N; 12N; 
 
Testlar 
 Javob: 1g, 2d, 3a, 4b, 5b, 6g, 7v, 8a.
  
 

---

 
 
  
X BOB. TALAB VA TAKLIF NAZARIYASI 
 
«Talab va taklif» degan so’zni to’tiqushga o’rgatsangiz bo’ldi, qarabsizki oldingizda 
iqtisodchi turibdi. Bu zaxarxanda hazilda jon (xaqiqat) bor deya boshlashadi talab va taklifni 
tadqiq etishni Makkonnell K.R. va Bryu S.L. Haqiqatdan ham iqtisodiyotda eng ko’p 
takrorlanadigan, diqqat qaratiladigan tushuncha-bu talab va taklif. Aynan talab va taklif ayrim 
iqtisodiy muammolarnigina emas, balki butun iqtisodiy muammoni qamrab oladi. Talab va 
taklif, ularning nisbatiga ko’ra soha, tarmoqlar qolaversa butun mamlakat miqyosida resurslar 
taqsimlanadi, ishlab chiqarish tarkibi shakllanadi. 
Shuning uchun ham talab va taklifni alohida diqqat bilan o’rganishimiz zarur. Bu bobda 
biz talab va taklif mazmuni, ularning o’zgarishiga ta’sir etuvchi omillar, talab va taklif elastikligi 
nima, bu iqtisodiy ko’rsatkichdan qanday maqsadda foydalaniladi, iste’molchi tanlovida naflilik, 
baho qanday rol o’ynaydi bozor muvozanati qanday tarzda o’rnatiladi, u ishlab chiqarishga 
qanday ta’sir qiladi va boshqa savollarga javob topishni o’rganamiz. 
Resurslarni taqsimlanishi bozor orqali narx asosida yuz beradi. Ana shu jarayon qanday 
yuz berishini ko’rib chiqamiz.  
 
1-§. Talab va uning o’zgaruvchanligi. 
Talab elastikligi
 
 
Bozor, eng avvalo iste’molchi bilan ishlab chiqaruvchi, xaridor bilan sotuvchi o’rtasidagi 
ayirboshlash oldi-sotdi munosabati sifatida maydonga chiqadi. Xaridorning bozordagi harakati 
talab, sotuvchiniki esa taklif shaklida namoyon bo’ladi. 
Bozor iqtisodiyotida «talab» bilan «taklif» fundamental, asosiy tushunchadir.