Toshkent moliya instituti "buxgalteriya hisobi" kafedrasi

Hujjatlarni tekshirish turlari 
Mohiyatiga ko‘ra 
tekshirish 
Shaklan
tekshirish 
Arifmetik
tekshirish 
Qarama-qarshi 
tekshirish

---

88 
qilingan hujjatlar buxgalteriyada ishlanadi. Hujjatlarni buxgalteriyada ishlash 
quyidagi bosqichlardan iborat:
 
17-rasm. Hujjatlarni buxgalteriyada ishlash
Hujjatlarni guruhlash - bu ularni mazmuniga ko‘ra bir xil guruhlarga 
to‘plashdir. U bir xil hujjatlar bo‘yicha umumiy xulosa chiqarish imkonini beradi. Bu 
esa guruhlangan ma’lumotlarni ishlatishni ancha osonlashtiradi. 
Guruhlashning maqsadi har xil mablag‘lar yoki manbalar bo‘yicha ma’lum 
davr uchun yig‘ma (umumlashgan) ma’lumotlarga ega bo‘lishdan iborat. Shu bilan 
birga dastlabki hisobni yuritish ham soddalashadi. Masalan, materiallar harakatiga 
doir hujjatlar har bir nomenklatura raqamining kirimi va chiqimi bo‘yicha; kassa 
hujjatlari pul mablachlarining maqsadli tushumi va sarflanishi bo‘yicha va h.k. 
guruhlanishi mumkin. Hujjatlarni guruhlash maxsus jamlovchi yoki guruhlovchi 
vedomostlarda amalga oshiriladi.
Jamlovchi vedomostlar dastlabki hujjatlarning buxgalteriyaga kelib tushishiga 
qarab to‘ldiriladi. Hisobot davri oxirida ularda tegishli ko‘rsatkichlar bo‘yicha jami 
hisob-kitob qilinadi. Masalan, sotilgan mahsulotlarni xaridorlar bo‘yicha jo‘natish 
jamlama vedomosti. 
Guruhlovchi vedomostlar buxgalteriya hisobida aks ettiriladigan xo‘jalik 
muomalalari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni bir tizimga keltirish uchun tuziladi. Ular 
ma’lum belgilari bo‘yicha tanlangan hujjatlardan ma’lumotlarni o‘tkazish bilan bir 
vaqtda to‘ldiriladi. Masalan, butun korxona bo‘yicha hisoblangan ish haqi va 
ushlanmalar turlari bo‘yicha guruhlash vedomosti.
Hujjatlarni taksirovka qilish ularda ko‘rsatilgan natural va mehnat o‘lchovlarini 
umumlashtiruvchi pul o‘lchoviga o‘tkazishni nazarda tutadi.
Agar xo‘jalik muomalasi natural o‘lchovlarda (metr, kg, dona va h.k.) 
ifodalangan bo‘lsa, ularning miqdori bir birligining bahosiga ko‘paytiriladi. Masalan, 
limit-zabor vedomostlarini taksirovka qilish.
Agar hujjatlarda mehnat o‘lovlari (soat, ish kuni) ko‘rsatilgan bo‘lsa, u holda 
vaqt birligining qiymatiga ko‘paytiriladi. Masalan, ish vaqtini hisobga olish 
tabelidagi ishlangan vaqt bo‘yicha ish haqi hisoblash. Hujjatlar taksirovka 
qilingandan so‘ng aloqa qiluvchi schyotlar va xarajat moddalari bo‘yicha kontirovka 
qilinishi kerak. Kontirovka qilish usullari buxgalteriya hisobining korxonada 
qo‘llaniladigan shakliga bog‘liq. 
Kontirovka – bu dastlabki va yig‘ma hujjatlarda xo‘jalik muomalasining 
summasi debeti va krediti bo‘yicha aks ettirilishi lozim bo‘lgan schyotlarning 
ko‘rsatilishi. Ushbu maqsadda ko‘pchilik dastlabki hujjatlarda maxsus joy ajratiladi 
(avans hisobotida, kirim va chiqim kassa orderlarida, kassa daftarida va b.). 
Agar jamla hujjat bo‘lsa, ko‘rsatilgan yozuv uning oxirida keltiriladi.