Toshkent moliya instituti "buxgalteriya hisobi" kafedrasi

 
6.4. Hujjatlarning aylanishi 
Xo‘jalik jarayoni sodir etilganini isbotlovchi yoki jarayon sodir etilishiga asos 
bo‘luvchi hujjatlar bir necha ma’sul shaxslarda, bo‘limlarda, korxonalarda xarakatda 
bo‘ladi va o‘z mo‘ljali bo‘yicha xizmat qilib bo‘lganidan so‘ng, belgilangan tartibda 
arxivga topshiriladi, ya’ni hujjat aylanishi sodir bo‘ladi. Demak, hujjat aylanishi-
birlamchi hujjatlarni tuzilib, ularni qayta ishlab va umumlashtirib, guruhlashdan 
so‘ng, arxivga topshirilguncha xarakatidir. 
Buxgalteriyaga kelib tushgan hujjatlar majburiy tekshiruvdan o‘tishi kerak.
Hujjatlarni tekshirishning quyidagi turlari mavjud:
 
16-rasm. Hujjatlarni tekshirish turlari 
Hujjatlarni mohiyatiga ko‘ra tekshirish deb, ularda aks ettirilgan xo‘jalik 
muomalalarining iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiqligini va qonuniyligini 
aniqlashga aytiladi.
Shaklan tekshirish deb hujjatlarning to‘g‘ri rasmiylashtirishlishi, barcha 
belgilangan rekvizitlarni to‘lg‘azilishi; xo‘jalik muomalasini amalga oshirish va 
hujjatlarni rasmiylashtirish uchun mas’ul shaxslarning imzolari; xatolarni tuzatish 
hollarida izohning mavjudligini tekshirishga aytiladi. 
Bunday tekshirishdan so‘ng hujjatlar arifmetik tekshirishdan o‘tkaziladi. 
Arifmetik tekshirishda jamlangan yig‘indilarning to‘g‘riligi, hamda miqdor, 
sifat va summaviy ko‘rsatkichlarning to‘g‘ri aks ettirilganligi aniqlanadi. Birorta yo‘l 
qo‘yilgan hato aniqlansa, hujjatlar ularni to‘lg‘azish uchun javobgar shaxslarga 
aniqlik kiritish uchun qaytariladi. 
Qarama-qarshi tekshirish – bu bitta hujjatni boshqasi bilan taqqoslab 
tekshirish. Masalan, ish haqi bo‘yicha hisoblashuv – to‘lov vedomosti ish vaqtini 
hisobga olish tabeli bilan; kassir hisoboti unga ilova qilingan kirim va chiqim 
orderlari bilan va h.k.
Hujjatlar puxta tekshiruvdan o‘tkazilganidan so‘ng qabul qilinadi va 
buxgalteriyada ishlanadi. 
Hujjatlarning tekshirilganligi va qabul qilinganligini buxgalter hujjatlarni qabul 
qilish reestrining nusxasida o‘z
imzosi bilan tasdiqlaydi. Tekshirilgan va qabul