Toshkent moliya instituti "buxgalteriya hisobi" kafedrasi

 
14.2. Investitsiyalarni turkumlash va baholash 
Respublikamiz iqtisodiyotiga safarbar etilgan investitsiyalar import o‘rnini 
bosuvchi ishlab chiqarishning barpo qilinishi va yangi mahsulot turlarining 
o‘zlashtirilishi bilan bog‘liq. 
47
O‘zbekiston Respublikasining “Investitsiya faoliyati tо‘g‘risida”gi Qonuni (yangi tahriri) 2014 yil 9 dekabr O‘RQ-
380-son 

---

255 
31-rasm.
Investsiyalarning turlari 
Investitsiya kiritish maqsadlari va ular bilan bog‘liq risklardan kelib chiqqan 
holda investitsiyalar venchur (riskli), bevosita, portfel va annuitet kabi turlarga 
tasniflanadi. 
Demak, investitsiyalar aniq va noaniq, lekin ehtimol risklar ostida kapitalni 
muayyan jarayonlarga, muayyan vaqtga bog‘lash bo‘lib, uning hozirgi qiymatini 
saqlash, kapitallashtirish va jamg‘arish maqsadiga qaratiladi. 
Kapital investitsiyalarga asosiy fondlarni vujudga keltirish va takror ishlab 
chiqarishga, shu jumladan yangi qurilishga, modernizatsiyalashga, rekonstruktsiya 
qilishga, texnik jihatdan qayta jihozlashga, shuningdek moddiy ishlab chiqarishning 
boshqa shakllarini rivojlantirishga kiritiladigan investitsiyalar kiradi. 
Innovatsiya investitsiyalariga yangi yoki takomillashtirilgan tovarlarni 
(ishlarni, xizmatlarni), ishlab chiqarish jarayonini, tadbirkorlik faoliyatini yuritishda 
yangi marketing uslubini yoki tashkiliy uslubni ishlab chiqish va o‘zlashtirishga 
kiritiladigan investitsiyalar kiradi. 
Ijtimoiy investitsiyalarga inson salohiyatini, ko‘nikmalarini va ishlab chiqarish 
tajribasini oshirishga, shuningdek nomoddiy ne’matlarning boshqa shakllarini 
rivojlantirishga kiritiladigan investitsiyalar kiradi. 
Moliyaviy investitsiyalar - xo‘jalik yurituvchi subyekt tasarrufidagi daromad 
olishga (foiz, royalti, dividend va ijara haqi shaklida) mo‘ljallangan, investitsiya 
qilingan sarmoya qiymatining ortishi yoki investitsiya qiluvchi kompaniya boshqa 
naf olish uchun foydalanadigan aktivlar.
48
Moliyaviy sarmoya - bu sizning mablag‘ingizni katta miqdorda o‘sishi yoki 
qadriga etishiga umid bilan pul qo‘ygan aktivdir. Bu g‘oya shundan iboratki, uni 
keyinchalik yuqori narxda sotishingiz yoki unga ega bo‘lganingizda pul topishingiz 
mumkin bo‘ladi. 
49
Joriy (qisqa) investitsiyalar - erkin sotiladigan va bir yildan ko‘p bo‘lmagan 
48
12-son BHMS “Moliyaviy investitsiyalarni hisobga olish” O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan 
23.12.1998 yilda tasdiqlangan. 6-bandi. 
49
Financial and managerial accounting, 12e, Carl S.Warren, James M.Reeve, Jonathan E.Duchac, 718-page, 2014 
faoliyati to‘g‘risida”gi Qonunga ko‘ra 
hisobida aks ettirilishi bo‘yicha 
investitsiyalar
ko‘ra
Moliyaviy 
investitsiyalar

---

256 
muddatda egalik qilishga qaratilgan qimmatli qog‘ozlardir, ular odatda bozor 
(likvidli) qimmatli qog‘ozlari deb ataladi. 
Qisqa muddatli investitsiyalar kompaniyaning balansidagi mavjud aktivlar 
bo'limida hisobning bir qismidir. Ushbu hisob kompaniyaning bir yil ichida naqd 
pulga aylanishi kutilgan har qanday sarmoyani o'z ichiga oladi. Aksariyat hollarda, 
bu hisoblarda qimmatli qog'ozlar va obligatsiyalar mavjud bo'lib, ular tezkor ravishda 
tugatilishi mumkin. 
Joriy (qisqa) investitsiyalar ulushi, qarz va qimmatli qog‘ozlari bilan aks 
ettirilgan bo‘lishi mumkin. 
Ulushli qimmatbaho qog‘ozlar, odatda, oddiy va imtiyozli aktsiyalar bilan 
ifodalanadi. 
Qarz qimmatli qog‘ozlari odatda obligatsiyalar, xazina veksellar, depozit 
sertifikatlari va hokazolar bilan ifodalanadi. 
Uzoq muddatli investitsiyalar - bir yildan uzoq bo‘lgan muddatda egalik 
qilishga mo‘ljallangan qimmatli qog‘ozlarga qo‘yilgan investitsiyalardir. Ular odatda 
investitsion portfelda ulushli (aktsiyalar) va qarz (uzoq muddatli obligatsiyalar) 
qimmatli qog‘ozlar bilan ifodalangan bo‘ladi. 
Uzoq muddatli investitsiya kompaniya balansining aktiv tomonida joylashgan 
bo‘lib, u kompaniyaning investitsiyasini, shu jumladan zaxiralarni, obligatsiyalarni, 
ko'chmas mulkni va naqd pulni bir yildan ortiq vaqt davomida foydalinishi tushiladi. 
Uzoq muddatli investitsiya hisoboti asosan qisqa muddatli investitsiya hisobidan farq 
qiladi, chunki qisqa muddatli investitsiyalar eng ko'p sotiladigan bo'lsa, uzoq 
muddatli investitsiyalar hech qachon sotilmasligi mumkin.