Toshkent moliya instituti "buxgalteriya hisobi" kafedrasi

11-rasm. Tovar-moddiy zaxiralarni baholash usullari 
Korxona tomonidan maxsus tartibda foydalaniladigan (qimmatbaho metallar, 
qimmatbaho toshlar va h.k.) va bir-birining o‘rnini bosmaydigan (ya’ni, ular oddiy 
tarzda bir-birini o‘rnini bosmaydi) hamda maxsus loyihalar uchun ishlab chiqarilgan 
va mo‘ljallangan (foydalaniladigan) tovar-moddiy zaxiralar tegishli birligining 
identifikatsiyalangan tannarxi bo‘yicha baholanadi. 
Ushbu usulda maxsus xarajatlar tovar-moddiy zaxiralarning alohida turlariga 
olib boriladi. Ushbu usul maxsus loyihalarga mo‘ljallangan buyumlar uchun, ular 
sotib olingan yoki ishlab chiqarilganidan qat’iy nazar, mos keladi.
AVECO usuli bo‘yicha tovar-moddiy zaxiralar har birligining qiymati shunga 
o‘xshash zaxiraning davr boshida o‘rtacha o‘lchangan qiymatidan va davr davomida 
sotib olingan yoki ishlab chiqarilgan o‘xshash zaxira birligining qiymatidan kelib 
chiqqan holda aniqlanadi.
Tovar-moddiy zaxiralar birligining qiymatini AVECO usuli bo‘yicha aniqlash 
shunga o‘xshash zaxiralar umumiy tannarhini ularning umumiy miqdoriga bo‘lish 
yo‘li bilan aniqlanadi. Bunda umumiy tannarh mos ravishda davr boshiga bo‘lgan 
tovar-moddiy zaxiralar tannarxi va miqdori va davr davomida olingan zaxiralarni 
tannarxi bilan miqdoridan tashkil topadi. O‘rtacha miqdor korxona tomonidan 
tanlangan usulga qarab, vaqti-vaqti bilan yoki zaxiralarning har bir yangi partiyasi 
olinishiga qarab, hisob-kitob qilinadi.
Tovar-moddiy zaxiralarni 
baholash usullari 
Tegishli birligining 
identifikatsiyalangan 
tannarxi bo‘yicha 
O‘rtacha tannarxi 
bo‘yicha
(AVECO) 
Birinchi kirimga 
olingan materiallar 
tannarxi bo‘yicha 
(FIFO) 

---

73 
FIFO usuli – bu birinchi kirim qilingan baho bo‘yicha chiqim qilish.
FIFO usuli bo‘yicha hisobdan chiqarilayotgan tovar-moddiy zaxiralar 
tannarhiga birinchi navbatda sotib olingan yoki ishlab chiqarilgan zaxiralar qiymati 
olib boriladi. Tovar-moddiy zaxiralarning davr oxiridgi qiymati so‘nggi sotib olingan 
yoki ishlab chiqarilgan zaxiralarning umumiy qiymatidan iborat.
Subyektning hisob siyosatida tovar-material zaxiralarining belgilangan ulgurji 
shartnoma bahosi, haqiqiy tannarx yoki LIFO, FIFO usullarida tannarxi hisoblanadi. 
Agarda TMZ tegishli tannarxda hisobga olinsa shu narx bilan haqiqiy tannarxi 
o‘rtasidagi farq 1610–“Materiallar qiymatidagi farqlar” schyotida hisobga olinadi. 
Majburiyatlar baholanishi tomonlar kelishuviga asosan, pul ko‘rinishida aks 
ettiriladi. Sud qaroriga ko‘ra, vujudga kelgan majburiyat summasi esa, sudning 
tegishli qaroriga asosan aks ettiriladi. 
Moliyaviy qo‘yilmalar joriy va bozor baholarida hisobga olinadi. 
Nomoddiy aktivlar baholanganda boshlang‘ich qiymatda bozor qiymatida, 
balans (hisob) qiymatda va hakozolarda hisobga olinadi.