Toshkent moliya instituti "bank hisobi va audit" kafedrasi

4.4. Naqd pulsiz hisob-kitob shakllari.
Iqtisodiyotda bo’ladigan pul aylanishining 80-90 foizini naqdsiz pul aylanishi tashkil etadii. Naqdsiz pul aylanishi naqd pulsiz hisob-kitob shakllari asosida olib boriladi. Naqd pulsiz hisob kitoblarning keng ishlatilishiga ko’p tarmog’li bank tizimining rivojlanishi, davlat tomonidan makroiqtisodiy jarayonlarni o’rganish va uni tartibga solish nu.tai-nazaridan davlatning qiziqishi, mulkchilik shakllarining ko’payishi va turli mulkchilik munosabatlarining kengayib borishi asos bo’ladi.
Iqtisodiyotda naqd pulsiz xisob-kitoblar ma’lum tizim asosida olib boriladi. Naqd pulsiz xisob-kitoblar tizimi o’z ichiga hisob-kitoblarni tashkil qilish tamoyillari, shakllari, usullari hamda naqd pulsiz hisob-kitoblarni tashkil qilish oldida qo’yilgan talablarni oladi.
Naqd pulsiz hisob-kitoblar bir necha shakllarda olib boriladi va bu shakllar vaqt o’tishi bilan o’zgarib borishi mumkin. hozirgi kunda respublikada naqd pulsiz hisob-kitoblar O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki belgilagan va halqaro amaliyotda qabul qilingan shakllarda tashkil etiladi. Hisob-kitob shakllari deyilganda huquqiy me’yorlarda ko’zda tutilgan, pul mablag’larining maqsulot etkazib beruvchi yoki xizmat ko’rsatuvchi korxona va tashkilotlarning hisobvarag’iga yozish usuli, hisob-kitob hujjatining turi va hujjatlar aylanishi tartibi bilan farq qiluvchi hisob-kitob turlari tushuniladi.
Xalqaro bank amaliyotida naqd pulsiz hisob kitoblarning 4ta shaklidan foydalanadi.

• 
  To’lov topshiriqnomalari
  
• 
  Cheklar
  
• 
  Hujjatlashtirilgan akkreditivlar
  
• 
  Inkasso
  

Iqtisodiy kontragentlar o’rtasidagi naqd pulsiz hisob-kitoblarni amalga oshirishning asosiy shakllari quyidagilardan iborat:
1) inkasso operatsiyalari vositasidagi hisob-kitoblar;
2) akkreditivlar yordamidagi hisob-kitoblar;
3) bo’nak to’lovlari shaklidagi hisob-kitoblar;
4) ochilgan hisobvaraq bo’yicha amalga oshiriladigan hisob-kitoblar;
5) veksellar va cheklar shaklida amalga oshiriladigan hisob-kitoblar.