Toshkent moliya instituti "bank hisobi va audit" kafedrasi

YaIM
MK = monetazitsiya koefitsienti
M2 = pul agregati
Taraqqiy etgan mamlakatlarda naqd pulsiz hisob-kitoblar tizimining rivojlanganligi naqd pullarga bo’lgan talabning kamayishiga olib keldi. Bu esa pul aylanmasi tarkibida naqdsiz yuqori va barqaror darajada saqlash imkonini beradi.


TBS-KST-MKTs
PM=
PAT
PM = pul massasi
MKTs = muddati kelgan to’lovlar summasi
TBS = tovarlar bahosi summasi
KST = kreditga sotilgan tavorlar summasi
PAT = Pul aylanmasi tarkibi
Hozirgi davrda AQSh, Germaniya, Fransiya, Kanada va Braziliyada muomaladagi naqd pul tendensiyasi kuzatilmoqda. Lekin bu davlatlarda naqd pullarning muomladagi pul massasining salmog’i yuqori emas.
Rivojlanayotgan mamlakatlarda bu ko’rsatkichning salmog’i ancha yuqoridir. Masalan Rassiyada bu ko’rsatkich 29% ni tashkil etadii.
Naqd pul aylanmasining salbiy jihatlari sifatida quyidagilarni ko’rsatish mumkin:

• 
  Naqd pullarni emissiya qilish tashish va saqlash katta xarajatni talab etadii. Markaziy banklar emissiya xarajatini kamaytrish uchun kupyuralarning nominalini yiriklashtirishga majbur bo’ladilar.
  
• 
  Naqd pullarni olib yurish xavflidir.
  
• 
  Naqd pullar bilan hisob kitob qilish soliq to’lashdan qochish imkonini beradi.
  
• 
  Naqd pul aylanamsi terrorizmni moliyalashtrish bilan bog’liq
  
• 
  Naqd pullar va inflyatsiya o’rtasida bevosita aloqadorlik mavjud.
  

Naqd pullarning darajasiga baho berish uchun xalqaro amaliyotda iqtisodiyotda naqd pullarning etarliligi degan ko’rsatkich qo’llaniladi.
M0/YaIM*100%
Taraqqiy etgan mamlakatlarda bu ko’rsatkichning darajasi past. Buning bir qancha sabablari bor. Ulardan asosiylari ikkita:

1. 
   Naqd pulsiz hisob kitoblar tizimi yuqori darajada rivojlangan. Naqd pul muomalasi bilan asosan aholi shug’ullanadi. Plastik kartochkalarga asoslangan to’lov amaliyotining rivojlanganligi naqd pullarga bo’lgan talabni qisqartirish imkonini bergan.
   
2. 
   Xufyona iqtisodiyotni kichik salmoqqa ega ekanligi.
   

Taraqqiy etgan mamlakatlarda naqd pul aylanmasini qisqartirishda eng samarali usul sifatida p;astik kartochkalar va pullik cheklarni rivojlantirish usuli qo’llanilgan.

3.