Toshkent moliya instituti baholash ishi va investitsiyalar kafedrasi

Kapital qiymatini baholash

Kapital bahosi aniqlash, bu birinchidan, tijorat tashkilotining uzoq muddatli holatini xarakterlaydi, ya’ni kompaniyaning o’z kapital bahosi uning potentsial investorlar tomonidan mablag’ jalb qilinishi darajasini ko’rsatadi; ba’zi bir qarz mablag’larining bahosi kapitalining uzoq muddatli kapital jalb qilish imkoniyatini ko’rsatadi. (bu narsa tushunarli hol, masalan, «obligatsion qarz» manbasining summasi turli firmalar uchun turlichadir, chunki bu tabiiyki, daromadlilik va foydaga ta’sir ko’rsatadi). Ikkinchidan, firma kapitalining o’rtacha tortilgan bahosi kapital mablag’lar byudjetini tuzishda asosiy ko’rsatkichlardan biri bo’lib hisoblanadi.

Keltirib o’tilgan mablag’lar manbasining bahosi turlichadir, shuning uchun tijorat tashkilotining kapital bahosi o’rtacha arifmetik tortilgan formula asosida topiladi. Ko’rsatkichlar yillik ma’lumotlar bo’yicha foizlar ko’rinishida hisoblanadi. Hisob-kitoblarda asosiy qiyinchilik konkret mablag’lar manbaidan olingan kapital bahosi birligini hisoblashda yuzaga keladi. Ba’zi manbalar uchun uni hisoblash juda oson (masalan, bank krediti bahosi), ba’zi bir manbalar uchun juda qiyin, ya’ni aniq hisoblash deyarli mumkin emas. Shunga qaramasdan tijorat tashkilotining kapital bahosini taxminan bilish, uni faoliyatiga mablag’larni avanslashtirish samaradorligini tahlil qilishda foyda bergani kabi o’z investitsion siyosatini amalga oshirishda ham yordam beradi.

«Kapital baho»si ko’rsatkichining iqtisodiy interpritatsiyasi etarlicha aniqdir. U ma’lum manbadan jalb qilingan kapitalning bir birligi uchun qanday summani to’lash kerakligini ko’rsatadi. Biz bu erda «kapital bahosi»ning o’ziga xos kategoriyasiga duch kelamiz. Agar oddiy tovar munosabatlari uchun bahosi ba’zi bir mutloq bahoni ifoda etsa, ya’ni bitta kelishilgan summani sotib oluvchi to’lashi kerak. Mablag’larning ba’zi manbalari munosabatida esa ya’ni sotuvchi va sotib oluvchi holatida baholar tangligi ma’lum ma’noda buziladi, masalan, ya’ni bankdan kredit olar ekan tashkilot kelishilgan foizlarni to’lab borishga majburdir. Bu foiz kreditor pozitsiyasida, ya’ni kredit oluvchi pozitsiyasidan ko’rsatilgan xizmat uchun olinadigan summa o’z bahosidan ko’pdir. Ba’zi bir hollarda kredit oluvchi olgan krediti real bahosi nominal bahosidan kam bo’ladi.

Moliyaviy menejer o’z kompaniyasi kapital bahosini juda ko’p sabablarga ko’ra bilishi lozim. Birinchidan, o’z kapital bahosi kompaniya faoliyatiga resurslar qo’ygan investorlarga qaytimni ifodalaydi va o’z kapitalining bozor bahosini aniqlash uchun (masalan Gordon modeli yordamida), kutilayotgan foydani o’zgarishiga bog’liq holda (aktsiya) firma aktsiyalari bahosi o’zgarishidan yuzaga keladigan tushumlar va dividendlarni bashorat qilishda zarur bo’ladi. Ikkinchidan, qarz mablag’lari bahosi to’lanadigan foizlar bilan umumlashtiriladi. Shuning uchun kapital jalb qilishning mumkin bo’lgan bir necha variantidan eng yaxshisi tanlab olinishi kerak. Uchinchidan, bir qancha omillarni (hisobga olish va tanlab) amalga oshirish natijasida firma bozor bahosining maksimamlashishi barcha ishlatilayotgan mablag’lar bahosining minimallashtirish hisobiga erishish mumkin bo’lgan boshqaruv personallari oldidagi muhim vazifa hisoblanadi. To’rtinchidan, kapital bahosi investitsion loyihalarni tahlil qilishda asosiy omillardan biri hisoblanadi.

Bank ssudalari va qarzlari, obligatsion qarzlar, imtiyozli aktsiyalar, oddiy aktsiyalar, taqsimlanmagan foyda, ya’ni bu manbalardan har biri turlicha bahoga ega, lekin uni shakllantirish mantiqi bir xil va umumiy ko’rinishda moliyaviy resurslarning bu tipiga bo’lgan talab va taklifning muvozanati modeli ko’rinishida ifodalanishi mumkin.

Moliyaviy resurslar hajmi

Manba bahosi