Toshkent moliya instituti baholash ishi va investitsiyalar kafedrasi

6.1-rasm. Moliyaviy resurslarga talab va taklifning muvozanati modeli
Keltirib o’tilgan rasm oson va aniq interpritatsiyaga ega. Kapital bozorning muvozanati holatida manba bahosi bu bozor qatnashchilarining o’zaro aloqalari natijasida stixiyali tarzda o’rnatiladi. AV egri chiziq mazkur tipdagi kapitalda takliflarni ko’rsatadi: taklif qanchalik yuqori bo’lsa, narx shunchalik past bo’ladi va uni potentsial foydalanuvchilar to’lashga rozi bo’ladi. CD egri chiziq talab egri chizig’i u taklif egri chizig’iga umuman karama-qarshidir. Egri chiziqlar kesishish nuqtasida yuzaga keladigan kapital bahosi darajasi kapital bozorida mazkur vaqtda o’rnatilgan optimal echimdir.

Qarz kapitalining asosiy elementlaridan biri bank ssudalari va korxona tomonidan chiqarilgan obligatsiyalar hisoblanadi. Birinchi element bahosi foydaga soliq hisobga olingan holda ko’rib chiqilishi kerak. Normativ hujjatlarga muvofiq bank ssudasidan foydalanganlik uchun to’lovlar mahsulot tannarxida ko’rsatiladi. Shuning uchun mablag’larning bunday manbasining bir birligining bahosi ( ) bankka to’lanadigan foizga qaraganda kamroq.

=Ir ·(l-T)

bu erda, T-foydaga soliq stavkasi; I_g- kredit bo’yicha foiz stavkasi;

Xo’jalik sub’ektlaridan olingan qarzlar bank kreditlaridan qarzni to’lash bo’yicha farq qiladi. Foiz xarajatlari tarkibi to’g’risidagi qarorga muvofiq, bunday qarzlarni ishlatganligi uchun to’lanadigan foizlar mahsulot tannarxiga qo’shilishi mumkin emas. Shuning uchun bunday manbaning kapital bahosi to’lanadigan foiz stavkasiga teng. Obligatsion qarzlar bo’yicha holat ham shunday. Birinchidan, har qanday kompaniya ham obligatsiya chiqarolmaydi va uni ochiq bozorga joylashtirolmaydi. Ikkinchidan, bunday manbaning bahosi bank krediti bahosiga solishtirganda ko’proq stixiyalidir. Har xil kompaniyalar hal xil shartlar ostida kredit olishi mumkin. Shunga qaramasdan bunday holatda foizlar stavkasini ma’lum vaqt oldindan aytib berilishi mumkin. Lekin gap obligatsion qarz kapital bahosining amaliy qiymati haqida ketar ekan, bu erda holatni oldindan aytib berish qiyin. Uchinchidan, obligatsion qarzlarni joylashtirish maxsus dallollar (bankirlar uylari, brokerlik va moliyaviy kompaniyalar uchun va boshqalar) uchun bunday manbaning bahosi qo’shimcha parametriga bog’liq.

Kapital bahosi hisobi holati maqsadga muvofiq kompaniyaning 3 ta o’z mablag’lari manbasidan tashkil topadi: oddiy va imtiyozli aktsiyalar, shuningdek taqsimlanmagan foyda. Oldindan shuni qayd qilish kerakki, oxirgisida biz ustav kapitalidan tashqari jami o’z mablag’lari manbasini hisoblaymiz. Albatta, bunda bir qancha shartlar bor, masalan, «taqsimlanmagan foyda» va «qaytarib berilmaydigan mablag’lar» nafaqat turli xususiyat va shakllanish sharoitiga, balki turli kapital bahosiga egadir. Ustav kapitalining ikki bo’linish sababi shuki, ko’pgina ilmiy ishlarda imtiyozi aktsiyalar hech qanday asossiz oddiy aktsiya va qarz kapitali xususiyatlarini jam etgan ko’rsatkich sifatida qaraladi. Kapital bahosini baholashdagi printsipial farqlar oddiy va imtiyozli aktsiyalar manbasi sifatida qaraladi.

Kompaniya mablag’larini to’ldirishda asosiy manba bu reinvestitsiyalash foydasi hisoblanadi. (Ya’ni kompaniyaning joriy faoliyatini kengaytirishda foydalanilgan va yangi investitsion loyihalarda qo’llashdir). O’z navbatida bu bir nechta xususiyatlarga ega. Birinchidan, bu mablag’ tez va maksimal mobilizatsiyalashadi va qandaydir maxsus mexanizm talab qilmaydi, ya’ni aktsiya va obligatsiya emissiya qilishdagidek. Ikkinchidan, bir qancha fikrlar bo’yicha bu manba boshqalarga qaraganda arzon, ya’ni emissiya xarajatlari yo’qdir. Uchinchidan, bu mablag’larni investitsiya qilish jarayoni bir muncha osonroq bo’ladi.

Amaliyotda har bir kompaniya o’z faoliyatini, shu bilan birga investitsiya faoliyatini turli manbalardan moliyalashtiradi. Јz faoliyatida foydalanilgan moliyaviy resurslar uchun foizlar, dividendlar va boshqalar to’laydi. Shu bilan birga o’z iqtisodiy salohiyatini ko’tarish uchun zarur xarajatlar qiladi. Har bir mablag’ manbasi joriy manbalarni ta’minlashdagi xarajatlar summasidagidek o’z bahosiga ega. Bu baholar orasidagi aniq bog’liqlikni ko’rsatish qiyindir.

< < < <

bu erda - bank ssuda fondi bahosi; k_b - «obligatsion qarz» kapital manbasi bahosi; k_ps- «imtiyozli aktsiya» mablag’ manbasi bahosi; k_rp- «taqsimlanmagan foyda» mablag’lar manbasi bahosi; k_cs- «oddiy aktsiya» mablag’ manbasi bahosi. Kompaniya xarajatlarining umumiy summasini xarakterlovchi ko’rsatkichlardan biri kompaniya faoliyatiga avanslashtirilgan kapital bahosi ham xarakterlaydi va kapitalning o’rtacha tortilgan bahosi deyiladi.

bunda kj - j- mablag’ manbasi bahosi; dj - mablag’arning umumiy summasidagi j-manbaning ulushi.