Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliyev pul va banklar

Bank krediti - kreditning eng rivojlangan shakli bo lib, ushbu kredit tijorat banklari tomonidan vaqtincha bo‘sh pul mablaglami jalb qilish hisobiga, qo‘shimcha moliyaviy resurslarga ehtiyoj tugllgan yuridik va jismoniy shaxslarga beriladi. Kreditning shakllari tarkibida bank krediti asosiy ulushga ega bolib, jamiyatdagi vaqtinchalik bo‘sh pul mablaglar asosan banklarda jamlanadi. Buning natijasida, banklar ushbu mablaglar hisobidan foyda topish maqsadida, ulami iqtisodiyotning turli sohalariga bank krediti shaklida joylashtiradi.

Bank kreditining boshqa kredit shakllariga qaraganda afzalliklari juda ko‘p bolib, xojalik yurituvchi subyekt istagan paytda va miqdorda kredit olish uchun bankka murojaat qilishi mumkin. Bank krediti pul shaklida namoyon boladi, shu bois bu sharoitda kreditning obyekti bolib pul kapitali hisoblanadi. Bank krediti qarz oluvchiga pul shaklida berilishi tufayli tijorat kreditining hajmini chegaralashga ijobiy ta’sir kol"satadi. Pul shaklida olingan kredit qarz oluvchi tomonidan korxona ishlab chiqarish faoliyatining istagan jarayoniga yo‘naltirish imkoniyatini beradi.

Bank kreditini yo‘naltirish va qarz oluvchi tomonidan foydalanish maqsadiga qarab turlicha nomlanishi mumkin. Masalan, bank krediti ishlab chiqarishni kengaytirishga, ya’ni asosiy va aylanma kapitalni ko‘paytirishga yolialtirilsa, bank krediti ssuda kapitali boladi. Agar bank krediti xojalik yurituvchi subyektning kassadagi mablaglaming yetishmasligiga yo‘naltirilsa bank krediti pul ssudasi deyiladi. Pul ssudasi faqat xojalik faoliyatining oborot kapitalini to'xtovsiz davom etishini ta’minlaydi, lekin uning miqdorini ko^aytirishga olib kelmaydi. Ssuda kapitali esa qarz oluvchining kapitali miqdorini ko‘pay- tiradi.

Banklar turli toifadagi kredit oluvchilarga bank kreditini beradi. Xususan, korxonalar, korporatsiyalar, aholi, kredit muassasalari, mahalliy xokimiyatlar shular jumlasidandir. Kredit oluvchilar faoliyatining xususiyatlaridan kelib chiqqan holda, banklar bilan kredit munosabatlarini tashkil etadi. Kredit munosabatlarini tartibga soluvchi asosiy hujjat ular o‘rtasida tuzilgan kredit shartnomasi hisoblanadi.

Bank kreditlari xojalik yurituvchi subyektlaming takror ishlab chiqarish jarayonini to^xtovsizligini ta’minlashga va oborot mablaglarining hajmini oshirishga yohaltiriladi. Bank kreditlari muddati jihatidan qisqa va uzoq muddatlarga guruhlanadi.

Qisqa muddatli kreditlar bir yilgacha muddatga berilib, korxona aylanma kapitalining xarakatini ta’minlash, joriy hisob-kitoblami amalga oshirish, tolov qobiliyatini mustahkamlash moliyaviy faoliyatning barqarorligini ta’minlash kabi masalalarga yo'naltiriladi. Qisqa muddatli kredit korxona va tashkilotlaming aylanma kapitalini shakllantirishning ideal manbasi bolib hisoblanadi.

Uzoq muddatli kreditlar korxona asosiy kapitali harakatini ta’minlashga yo*naltiradi. Xususan, korxonada amalga oshirilayotgan qurilish va faoliyat yuritayotgan tashkilotlaming rekonstruktsiya qilish, yangi texnologiyalami j oriy etish va ishlab chiqarish jarayonlarini takomillashtirish bilan bogliq sohalarga sarflanadi. Qisqa muddatli kreditlar bir kundan bir yilgacha, uzoq muddatlilari esa bir yil va undan yuqori muddatlarga beriladi.

Bank kreditining asosiy turlaridan biri banklararo kredit hisoblanadi, ushbu kreditni banklar bir-biriga berishadi. Banklararo kreditlar bankning vaqtinchalik bo‘sh pul mablaglaridan samarali foydalanish, o‘zaro likvidlikni ta’minlash maqsadida beriladi. Banklar

vaqtinchalik bo‘sh turgan yoki yuqori daromadlarga qoyilma sifatida yo‘naltirilayotgan mablaglarini banklararo bozorga taklif etadi.

Halqaro bank amaliyotida banklararo kredit qisqa muddatli xarajatlarga ega bolib, bir necha soatdan, bir necha oygacha berilishi mumkin. O‘zaro bitimlar telefon yoki faks orqali tuzilib, so^gra tasdiqlovchi hujjatlar bilan ta’minlanishi ham mumkin.