Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliyev pul va banklar

Pul islohotini o^tkazish quyidagi yollar bilan amalga oshirilishi mumkin:

• 
  muomaladagi pul massasini kamaytirish maqsadida, deflyatsiya kursi bo^icha pullami yangi pullarga almashtirish;
  
• 
  aholi va korxonalaming banklardagi jamg‘armalarini vaqtincha (toliq yoki qisman) harakatsiz ushlab turish (qotirib qo'yish);
  
• 
  ikkala usulni birgalikda qollash yoli orqali pul islohotini otkazish: bu usul xalqaro amaliyotda “shok yoli” bilan davolash nomi bilan mashxurdir.
  

Bu usul 1948 yilda G‘arbiy Germaniyada harbiy davlat boshqaruvidan bozor iqtisodiga otishda qollanilgan. “Shok yoli” bilan davolashda ish haqini tolashni to'xtatib qoyish, ishlab chiqarishni qisqartirish, pul islohotini otkazish, ish oYinlarini qisqartirish kabi qattiq choralar qollanilishi mumkin. Masalan, G‘arbiy Germaniyada 1948 yilning iyun oyida olkazilgan pul islohotida aholining naqd pullari va jamg'armalari 6,5 yangi nemets markasigaa 100 eski reyxsmarka almashtirildi. Aholining pul jamg‘armalarini tolash vaqtincha to^tatilgan, keyinchalik faqat 30 foiz atrofida tolangan va har bir kishiga 60 nemets markasi miqdorida nafaqa ajratilgan. Natijada davlatning reyx markasidagi qarzi, mamlakatda bolgan disbalans tugatilgan va shu yol bilan inflyatsiyaning o‘sish sur’atlari tobctatilgan. “Shok yoli” bilan davolash Yaponiyada 1949- 50 yillarda otkazilgan va u “Dodj rejasi” degan nomni olgan. Bu rejaga asosan Yaponiyada inflyatsiyaga qarshi juda qattiq chora-tadbirlar amalga oshirilgan.

Erkin bahoga olish bilan bir vaqtning o‘zida yer islohoti oUcazildi, byudjet kamomadini yo‘qotish yollari ishlab chiqildi. Yaponiyada mavjud zarar bilan ishlovchi korxonalarga davlat tomonidan beriladigan subsidiya bekor qilindi, korxona, tashkilotlarga kredit berish shartlari mukammallashtirildi, aholi jamg‘armalari ishlatilmasdan qotirib qo^ildi. Iqtisodni “shok yoli” bilan davolash Sharqiy Yevropa mamlakatlari - Yugoslaviya, Polsha kabi mamlakatlarda ham qollanilgan.

3. 
   Denominatsiya va nullifikatsiyaning mohiyati hamda ularni qo‘llash tartibi
   

Denominatsiya o‘z mohiyatiga asosan milliy pul birligidagi ortiqcha nollami olib tashlab muomalaga yangi pullami chiqarishdan iborat. Denominatsiya usulida Rossiya (3 dona nolni olib tashladi) va Turkiya (liradan 6 dona nolni olib tashladi) xukumatlari foydalanishdi.

Inflyatsion jarayonlami davlat tomonidan tartibga solib turish o‘z mohiyatiga asosan mamlakatda mahsulotlar, bajarilgan ishlar, ko*rsatiladigan xizmatlarga bolgan narx- navolami о‘sib borishini cheklash va pul tizimini barqarorlashtirish maqsadida davlat tomonidan aniq chora-tadbirlami amalga oshirishdan iborat. Ushbu chora- tadbirlar ikki yo‘nalishda olib boriladi: