Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliyev pul va banklar

Oltin quyma standarti sharoitida banknotalar davlat tomonidan oYnatilgan summada oltin quymalarga ayirboshlanadi, oltin quyma standarti sharoitida muomalada oltin tangalaming tolov vositasi sifatida harakati va erkin zarb qilinishi amal qilmaydi.

Oltin quyma standartlari asosan oltin zaxiralariga boy bolgan AQSh, Angliya, Fransiya va Yaponiyada hukm surdi. Unga ko‘ra muomalaga oltin tangalaming erkin zarb qilinishi barham topib, pullami oltinga almashtirish quymalaming qiymati asosida chegaralanib qo^yildi. Masalan, Buyuk Britaniyada bir oltin quymasi 12,4 kg.ga to‘g‘ri kelar edi. Ushbu quyilmani olish uchun 1700 funt sterling zarur edi. Fransiyada bir quyilma 12,7 kg bolib, ushbu quyilma 215 ming frankka baholanar edi.

Katta miqdorda oltin zaxiralariga ega bolmagan mamlakatlarda (Avstraliya, Germaniya, Daniya, Norvegiya va boshqalar) oltin deviz standarti amal qilar edi. Oltin deviz standarti joriy etilgan mamlakatlarda milliy valyutalar devizlarga, ya’ni oltinga erkin almashadigan chet el valyutalariga ayirboshlanishi joriy etildi. Buning natijasida bir mamlakatning ikkinchi mamlakat ga valyutaviy bogliqligi vujudga keldi.

1929-1933-yillarda yuz bergan butun jahon iqtisodiy inqirozi natijasida oltin monometallizmining barcha shakllari amal qilish faoliyatini to^xtatdi, AQSh dollarining oltinga nisbatan pariteti saqlanib qoldi. 1930 yillardan boshlab xalqaro va mahalliy hisob-kitoblarda qog‘oz - kredit pul tizimi faoliyat yurita boshladi.

Ushbu tizimning o‘ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat edi:

• 
  oltinning umumekvivalent sifatida muomaladagi harakati tobrtatildi, bankn otlaming oltinga ayirboshlanishi va maydalanishi barham topdi, oltin ichki va tashqi oborotdan chiqib zaxira sifatida saqlanadigan boldi;
  
• 
  banklaming kredit operatsiyalari asosida muomalaga naqd va naqdsiz pul belgilari chiqarildi;
  
• 
  pul oborotining asosiy ulushini naqd pulsiz hisob- kitoblar egallay boshladi;
  
• 
  davlat tomonidan pul muomalasini tartibga solish kuchaytirildi, iqtisodiyotda pul muomalasini tartibga solishning instrumentlari ishlab chiqildi.