Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliyev pul va banklar

Mamlakatlar
Rubl hududidan chiqish sanasi (asosiy (oraliq) valyutaning joriy etilishi)
Belarus	1992 yi	1 may (belorus rubli)
Estoniya	1992 yil iyun (krona)
Latviya	1992 yil iyul (latviya rubli)
Ozarbayjon	1992 yil avgust (manat)
Litva	1992 yil oktabr (litva taloni)
Ukraina	1992 yil noyabr (karbovanets) grivina
Qirg‘ iziston	1993 yil may (som)
Gruziya	1993 yil avgust (kupon)
СУ zbekiston	1993 yil noyabr (so‘m - kupon) so‘m
Armaniston	1993 yil noyabr (dram)
Qozog‘ iston	1993 yil noyabr (tenge)
Moldova	1993 yil noyabr (ley)
Turkmaniston	1993 yil noyabr (manat)
Tojikiston	1995 yil may (tojik rubli) somoni

Albatta, bunday sharoitda iste’mol bozorini himoya qilishning yagona va eng to‘g‘ri yoli zudlik bilan muomalaga milliy valyutani kiritish edi. Lekin, jahon

tarixidan malumki milliy pul birligini kiritish uchun zarur tashkiliy va iqtisodiy shart - sharoit mavjud bolishini taqozo etardi, to‘g‘rirogl esa ulami yaratish lozim edi. Bu esa o‘z o‘mida malum vaqt talab qilardi.

Ammo, bu vaqt ichida iste’mol bozorini qog‘ozga aylanib borayotgan rubliar dan himoya qilib borish ham zurur edi. Aks holda, mamlakat iqtisodiyotini izdan chiqib ketish xavfini oldini olib bolmasdi. Shuning uchun, dastlabki vaqtlarda iste’mol bozorini himoya qilish maqsadida qator tadbirlar amalga oshirildi.

Xususan, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 1993 yil 15 mayda “Pul muomalasini tartibga solish va respublika iste’mol bozorini himoyalashni kuchaytirish to‘g‘risida” qaror qabul qildi. Mazkur qarorga ko‘ra aholining tovar sotib olishi va depozit operatsiyalarining bajarilishida pasport va kupon tizimi joriy etildi.

O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari 1993 yil 10 maydan boshlab, banklarga qoyiladigan omonatlar pasport asosida qabul qilinishi joriy etildi, qiymati 25 ming rubldan yuqori bolgan tovarlami kuponlar asosida sotilishi belgilab qo^ildi, 25 ming rubldan yuqori qiymatdagi tovarlar bank omonatchilaming topshiriglga ko‘ra, pul oUcazish yoli bilan amalga oshirilishi joriy etildi.

Ikkinchi bosqich 1993 yil noyabrdan 1994 yil iyun oyiga to'gYi keladi. Ushbu davrda, ya’ni 1993 yil 15 noyabrdan muomalaga oraliq «so‘m - kupon»lar kiritildi.

1993 yil 15 noyabrdan boshlab Rossiyaning nominali 5000 va 10000 bolgan rubllari muomaladan chiqarildi. Bu pullar Jamg‘arma bank muassaslarigagina topshirilishi kerak edi. Shu bilan birga, bu kupyuralami bank muassasalarida qiymati past bolgan kupyuralarga almashtirish ta’qiqlandi.

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1993 yil 22 noyabrdagi «Iste’mol bozorini himoyalash va respublikada pul muomalasini mustahkamlashga doir qo'shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi qaroriga muvofiq 1993 yil 1 dekabrdan boshlab sobiq SSSR Davlat bankining 1961 - 1992 yillar namunasidagi 200, 500 va 1000 rubllik pul biletlarining muomalada tolov vositasi vazifasini bajarishi tobctatildi.

Bu kupyuralar 25 ming rublgacha bolgan tovarlar va ko‘rsatilgan xizmatlar haqi tarzida hamda Jamg'armabank muassasalari tomonidan doimiy turar joy ro^xatida bolgan O‘zbekiston Respublikasi fuqarolaridan 1993 yil 1 dekabrgacha qabul qilindi. Fuqarolaming Jamg'armabank muassasalariga qo^adigan omonatlarining cheklangan summasi kupyuralar qiymatidan qat’i nazar 200000 rubl miqdorida belgilandi. Ushbu miqdordan oshgan summalar 1993 yil 4 dekabrgacha alohida maxsus foizsiz hisobvaraqlarga kiritildi.

Mazkur qarorda 1961 - 1992 yillar namunasidagi qiymati 1, 3, 5, 10, 25, 50 va 100 rubl bolgan kupyuralar cheklovlarsiz parallel tolov vositasi sifatida muomalada bolishi qayd etilgan edi. 50 va 100 rubl qiymatidagi kupyuralar 1993 yil 15 dekabrgacha, qiymati 1, 3, 5, 10 va 25 rubl bolgan kupyuralar esa, 1994 yil 1 yanvargacha muomalada boldi. Ushbu banknotlami 1993 yil 6 dekabrdan boshlab Jamg'armabank muassasalari tomonidan omonatlarga qabul qilish to^xtatildi.

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1993 yil 30 noyabrdagi «O‘zbekiston Respublikasi hududida “so‘m - kupon”laming muomalada bolish tartibini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to'gHsida” gi qarorida O‘zbekiston Respublikasi hududida 1993 yil 15 noyabrda muomalaga chiqarilgan, qiymati 1, 3, 5, 10, 25, 50, 100, 200, 500, 1000, 5.000, 10.000 bolgan so‘m - kuponlar qonuniy tolov vositasi hisoblanishi belgilab qo^ildi. Bunda, Rossiya Davlat bankining 1993 yil namunasidagi barcha qiymatdagi banknotlari dastlabki davrda O‘zbekiston Respublikasi hududida so‘m - kuponlar bilan bir qatorda cheklovlarsiz tolov vositasi sifatida qabul qilindi.

Shu tarzda, 1993 yilning dekabr oyida 0‘zbekiston Respublikasi hududida quyidagi uch turdagi pul birligi muomalada boldi: so‘m - kuponlar, sobiq SSSR Davlat bankining qiymati 100 rublgacha bolgan kupyuralari va

Rossiya Davlat bankining 1993 yil namunasidagi kupyuralari.

0‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1994 yil 11 aprelda qabul qilingan “Pul muomalasini mustahkamlash va “so‘m - kuporTning xarid qobiliyatini oshirishning kechiktirib bolmaydigan chora-tadbirlari to^^sda^gi qarori pul muomalasini barqarorlashtirish, so‘mning xarid qobiliyatini oshirish uchun zarur shart - sharoitlami yaratishda muhim tadbir boldi. Ushbu qarorga muvofiq, 1994 yil 15 apreldan boshlab O‘zbekiston Respublikasi hududida Rossiya banki banknotalarining muomalada bolishi hamda yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan turli tolovlarga qabul qilinishi ta’qiqlab qo^yildi³⁶.