Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

Qog‘oz  pullarning  muomalaga  kiritilishi.  Manbalarga  ko‘ra, 
dastlabki qog‘oz pullar X asrning oxiri XI asrning boshlarida Xitoyda 
chiqarilgan. Xitoyda qog‘oz pullar muomalaga chiqishida mamlakatda 
qog‘ozning  kashf  etilganligi  va  bosma  mashinalarining  yaratilganligi 
muhim  ahamiyat  kasb  etgan.  Dastlab  muomalaga  chiqarilgan  qog‘oz 
pullar  “erkin  tanga”,  keyinchalik  “qimmatbaho  qog‘oz  tangalar”  deb 
yuritildi,  ular  mamlakatda  erkin  aylanadigan  to‘lov  vositalari  bo‘lsada 
oltin yoki tovarlar bilan ta’minlanmagan edi.  
Qog‘oz  pullar  kvadrat  shaklda  bo‘lib,  bir  tomonida  imperatorning 
nomi  va  dinastiyasi  haqidagi  ma’lumotlar,  ikkinchi  tomonida  esa 
“G‘aznachilik  boshqaruvi  iltimosiga  ko‘ra,  hukumronlik  qiluvchi 
imperator tomonidan tasdiqlangan va “bu qog‘oz tanga qiymatga ega va 
haqiqiy  kumush  tanga  qatorida  to‘lovga  qabul  qilinishi  shart.  Ushbu 
tartibni buzgan har qanday shaxsning boshi kesiladi”- degan mazmundagi 
so‘zlar  bitilgan  edi.  Xitoyda  muomalaga  chiqarilgan  qog‘oz  pullarning 
hajmi  ortib  ketganligi  va  ularni  tartibga  solish  mexanizmlari  mavjud 
bo‘lmaganligi bois juda tez vaqt ichida qadrsizlanib ketadi. Natijada 1500 
yillarga kelib qog‘oz pullarni muomalaga chiqarish bekor qilinadi.  
Yevropada  dastlabki  qog‘oz  pullar  Stokgolm  banki  tomonidan 
1661 yilda emissiya qilingan. Yevropada qog‘oz pullar emissiyasining 
namoyandalaridan  biri  shotlandiyalik  Djon  Lo  (1671  –  1729) 
hisoblanadi.  Uning  ta’limotiga  ko‘ra,  muomalaga  chiqarilgan  qog‘oz 
pullar ishlab chiqaruvchilar faolligini oshiradi va davlatning xazinasini 
to‘ldirishda juda qulay vosita hisoblandi. U o‘zining ta’limotini 1716 – 
1720  yillarda  Fransiyada  o‘zi  tashkil  etgan  bank  orqali  amalga 
oshirishga  erishdi.  Biroq,  muomalada  qog‘oz  pullar  haddan  ortiq 
ko‘payib  ketishi  natijasida  pullarning  qadri  tushib  ketdi  va  uning 
ta’limoti inqirozga yuz tutdi.