Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

 “Baho  yetakchiligi”  modeli.  “Qiymat  plyus”  modelida  keltiril-
gan kamchiliklar kredit bahosini shakllanishining boshqa bir modelini, 
ya’ni “Baho yetakchiligi” (baho liderligi) modelining paydo bo‘lishiga 
olib  keldi.  1930  yillardagi  buyuk  depressiya  davrida  AQShning  eng 
yirik banklari “Praym-rayt” (gohida u bazaviy yoki  ma’lumot stavkasi 
deb  ataladi)  nomi  bilan  mashhur  bo‘lgan  kreditlar  bo‘yicha 
unifikatsiyalashgan  foiz  stavkasini  hamda  qisqa  muddatli  kreditlar 
bo‘yicha  kreditga  layoqatliligi  yuqori  ishonchli  mijozlarga  taklif 
qilinadigan eng past stavkani o‘rnatish tartibini joriy etdilar. 
Hozirgi  vaqtda  AQShda  “praym-rayt”  stavkasi  tijorat  banklari 
amaliyotida  yetakchi  stavka  bo‘lib,  kredit  bo‘yicha  o‘z  stavkalarini 
doimiy  ravishda  e’lon  qilib  boradigan  yirik  banklarning,  ya’ni  “pul 
markazlari”  tomonidan  e’lon  qilinadigan  stavkasi  hisoblanadi.  Ko‘p 
yillar  davomida  ushbu  stavka  barqaror  bo‘lgan,  ammo  qimmatli 
qog‘ozlar  bozori  va  inflyatsiyaning  shiddatli  rivojlanishi  sharoitida 
“praym-rayt” suzib yuruvchi stavkasi qo‘llanila boshlandi. Har qanday 
qarz  oluvchiga  beriladigan  kredit  bo‘yicha  haqiqatdagi  foiz  stavka 
quyidagi formula asosida aniqlanadi: 
 
 
K
s
=B
s
+U+R
m
 

---

186 
bunda: