Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

“Inflyatsiya – bu tovarlar va xizmatlar 
bahosining ortib ketishi natijasida muomaladagi qog‘oz va tanga 
pullarning sotib olish qobiliyatining pasayishidir”.
Tovarlar va xizmatlar bahosining ortib ketishini har doim ham 
inflyatsiya sifatida qaralishi maqsadga muvofiq emas, agar 
muomaladagi pul massasi tegishli tovarlar va xizmatlar massasi bilan 
ta’minlanmasligi natijasida ularning bahosi ortsagina bunday holat 
inflyatsiya sifatida qaralishi mumkin. Muomalada ortiqcha pul massasi 
paydo bo‘lmagan holatda yalpi talabning yalpi taklifga nisbatan ortib 
ketishi natijasida bozor kon’yukturasining o‘zgarishi, ya’ni bozorda 
tovarlar va xizmatlar bahosining ortib ketishi iqtisodiyotda inflyatsiya 
mavjudligini anglatmaydi. Bunday holatda baholarning ortishi 
noinfilyatsion omillar ta’siri natijasida paydo bo‘ladi. Xususan, 
iqtisodiy va tabiiy resurslarning taqchilligi natijasida ularning bahosini 
ortishi, mavjud tovarlar va xizmatlar sifatining pastligi natijasida kam 
hajmdagi sifatli tovarlar va xizmatlar bahosining ortib ketishi kabilar 
shular jumlasidandir. 
38
Деньги, кредит, банки: Учебник для вузов/ Под. ред. В.А. Щегорцова. М.:ЮНИТИ – ДАНА, 
2005. С. 81. 
39
Абдуллаева Ш.З. Пул, кредит ва банклар. Т.: Иқтисод – Молия, 2007. 71 б.

---

137 
Umuman olganda, ta’kidlash joizki, iqtisodiyotda inflyatsiyaning 
vujudga kelishi muomalada pul mablag‘lari hajmining haddan ortiq 
ko‘payishi natijasida pul muomalasi bilan bog‘liq iqtisodiy inqirozdan 
dalolat beradi. Bu tovarlar va xizmatlar umumiy bahosining sezilarli 
sur’atlarda o‘sib borishida (1), tovarlar va xizmatlar taqchilligida (2), 
rezidentlarning milliy valyutadan “qochishi”, ya’ni ularning xorijiy 
valyutalarni jamg‘arishga bo‘lgan iqtisodiy manfaatdorligini ortib 
borishida (3), milliy valyutaning xorijiy valyutalarga nisbatan 
kursining 
pasayishida 
(4), 
mablag‘larni 
ko‘chmas 
mulklarga 
joylashtirilishida (5), tovar va xizmatlarning baholarini boshqa 
barqaror pul birliklariga bog‘lab aniqlash kabilarda namoyon bo‘ladi. 
Iqtisodiyotda inflyatsiya darajasini aniqlashning turli yo‘llari 
mavjud bo‘lib, ulardan asosiylari iste’mol baholari indeksi (1) va 
inflyatsiya darajasini (2) aniqlovchi tengliklar hisoblanadi. 
IBI 
= 
JDIKB 
х 100% (1) 
O‘DIKB 
bu yerda: 
1.
IBI – iste’mol baholari indeksi; 
2.
JDIKB – joriy davrdagi iste’mol savatchasi baholari; 
3.
O‘DIKB – o‘tgan davrdagi iste’mol savatchasi baholari. 
Inflyatsiya 
darajasi 
= 
1
иб
I
-
0
иб
I
х 100% (2) 
0
иб
I
bu yerda: 
1.
1
иб
I
– joriy davr iste’mol baholari; 
2.
0
иб
I
– bazaviy davr iste’mol baholari. 
Iste’mol savatchasi – odamlarning birinchi darajali ehtiyojlarini 
qondirish uchun zarur bo‘lgan tovar va xizmatlar yig‘indisi. Iste’mol 
savatchasi yordamida odamlarning yashash uchun zarur bo‘lgan eng 
kam miqdordagi xarajatlar miqdori hisob – kitob qilinadi. Iste’mol 
savatchasiga Rossiyada 407 ta, AQShda 300 ta, Fransiyada 250 ta, 
Angliyada 350 ta, Germaniyada 475 ta tovar va xizmatlar turlari kiradi. 
Inflyatsiya juda ko‘p qirrali bo‘lib, u asosan quyidagi