Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

Kredit pullar. 
Kredit pullar tovar ishlab chiqarishni jarayonining 
rivojlanishida vujudga kelgan bo‘lib, tovarning oldi-sotdisi uchun 
to‘lovni kechiktirish (kreditga berish) tarzida amal qiladi. Kredit 
pullarini vujudga kelishining maqsadi va zarurligi iqtisodiyotda tovar-
pul aylanmasini tezlashtirish va osonlashtirish bo‘lib, tovar 
aylanmasida to‘lovlarni haqiqiy pullar bilan emas, balki ularning 
o‘rinbosarlari orqali amalga oshirishga qaratilgan. Keyinchalik tovar-
pul munosabatlarining rivojlanishi natijasida kredit pullari o‘zining 
dastlabki mohiyatini anchagina yo‘qotdi. Kredit pullarning rivojlanish 
jaryoni va shakllari quyidagicha bo‘lgan: 
veksel, akseptlangan veksel, 
banknota, chek, kredit kartochkalari
. 
Elektron pullar. 
Banklarning rivojlanishi, o‘zaro to‘lovlar va 
hisob – kitoblar hajmining ortishi, shuningdek, texnika va texno-
logiyaning takomillashuvi natijasida XX asrning ikkinchi yarmidan 
elektron pullar vujudga keldi. Elektron pullarning to‘lov instrumenti 
bo‘lib – plastik kartalar hisoblanadi. 
Plastik karta – bu pullarni naqdsiz ko‘rinishda ko‘chirish yoki 
naqd pul ko‘rinishda olish imkoniyatini beradigan, banklar va boshqa 
kredit muassasalari tomonidan chiqarilgan nomli to‘lov hujjat 
hisoblanadi.
Plastik kartalar bank tizimi va undan foydalanuvchilar uchun 
qulaylik jihatlari juda ko‘p. Xususan: 
– kishi 1, 2, 3 mln so‘mni hamyonida olib yurolmaydi, lekin 
plastik kartada bunday muammo mavjud emas; 
– hamyoningizdagi pulni yo‘qotsangiz yoki unutib biror joyda 
qoldirsangiz ularni begona shaxs foydalanishi mumkin, lekin plastik 
kartalardan 
begona 
shaxslarni 
foydalanish 
imkoniyati 
juda 
chegaralangan. Chunki ularning maxsus paroli mavjud, shu bilan birga, 
plastik kartani yo‘qotgan shaxs zudlik bilan bankka xabar bersa uning 
hisobraqamlari bo‘yicha to‘lovlarni to‘xtatib qo‘yish mumkin; 
– banklar naqd pullarni tashish, saqlash, ularning hisobini 
yuritish va mijozlarga berish kabi qo‘shimcha mehnat va sarf 
xarajatdan forig‘ bo‘ladi; 
– banklar depozit siyosatidan kelib chiqib foydalanuvchi plastik 
kartadagi vaqtinchalik foydalanmay turgan qoldiq summalariga 
qo‘shimcha foiz to‘lashi mumkin. 

---

35 
O‘zbekistonda plastik kartochkalarni joriy qilish bo‘yicha 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti va Vazirlar Mahkamasining qator 
qarorlari qabul qilindi. Xususan, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Mahkamasining 2004 yil 24 sentyabrdagi “Plastik kartochkalar asosida 
hisob – kitob qilish tizimini yanada rivojlantirish chora – tadbirlari 
to‘g‘risida” 445–sonli Qarori, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 
2006 yil 3 avgustdagi “Plastik kartochkalar asosida naqd pulsiz hisob – 
kitob tizimini yanada rivojlantirishga oid qo‘shimcha chora – tadbirlar 
to‘g‘risida”gi PQ – 433 – sonli va 2010 yil 19 apreldagi “Bank plastik 
kartochkalaridan 
foydalangan 
holda 
hisob 
– kitob tizimini 
rivojlantirishni rag‘batlantirish bo‘yicha qo‘shimcha chora – tadbirlar 
to‘g‘risida”gi PQ – 1325 – sonli qarorlari shular jumlasidandir. 
Hozirgi kunda barcha tijorat banklari o‘z plastik kartochkalariga 
ega bo‘lib, ularning soni yildan – yilga ortib bormoqda. 
O‘zbekiston tijorat banklari tomonidan joriy etilgan plastik 
kartalar bilan hisob – kitoblar samaradorligini yanada oshirish 
maqsadida: 
– savdo nuqtalarida plastik kartalar bilan hisob – kitoblarni 
amalga oshirish uchun terminallarni ko‘paytirish;
– ish haqi va unga tenglashtirilgan mablag‘larni plastik 
kartalarga o‘tkazish jarayonini yanada takomillashirish; 
– barcha bank bo‘limlari boshqa banklarning plastik 
kartochkalari bo‘yicha ham naqd pullarni yechшlishini ta’minlash kabi 
ishlarni yo‘lga qo‘yish lozim.