Toshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali 2 – ma’ruza: oziq-ovqat tarkibidagi suv va uning kimyoviy tavsifi

Havoning  nisbiy  namligi

  (%larda  ifodalanadi)-  bu  havo  namligi  absolyut 

miqdorining ushbu haroratdagi  maksimal  to‘yinishiga nisbatini yoki havoning suv 

buhi bilan to‘yinish darajasini bildiradi. 

Mahsulotlarni  saqlashda  namlikning  muvozanatlashuvi  kuzatiladi.  Bunda 

mahsulotlar namlikni yutmaydi, yoki mahsulotlar ustidagi suv  buhining bosimi atrof 

muhitdagi suv buhlarining  parsial bosimga  teng  bo‘ladi. Bosimning o‘zgarishida,  

namlik,  havo haroratining o‘zgarishida suvning muvozanat  namligi o‘zgaradi. 

Ozuqaviy  maqsadlarda  ishlatiladigan  vodoprovod  suvining  tarkibida    1  l  da  3 

tadan ichak tayoqchalari bo‘lmasligi, tiniq, rangsiz,  hidsiz, begona ta’mlarsiz bo‘lishi 

va qattiqligi (1 l N

2

O da Sa va Mg ionlarining miqdori) – 7 mg ekv/l oshmasligi, quruq 

qoldihi –1000 ml/l dan yuqori bo‘lmasligi kerak. 

Quruq moddalar  va  namlik  miqdori ma’lum miqdorda xom ashyo,  yarim tayyor 

mahsulot  va  tayyor    mahsulotning    sifatini    belgilaydi.  Oziq-ovqat  sanoatida 

qo‘llaniladigan  xom  ashyo  va  tayyor  mahsulotlarning  tannarxi  namlik  miqdoriga 

bohliq bo‘ladi. 

Oziq-ovqat  mahsulotlari  tarkibidagi  suvning  miqdorini  baholashda  2  ta  asosiy 

ko‘rsatkichdan  foydalaniladi:  namlik  massasining  ulushi  va  quruq    moddalar  

massasining ulushi. Ushbu 2 ta ko‘rsatkich %-larda, yoki birlik ulushlarida ifodalanadi. 

---

Namlik  massasining  ulushi  (V)  birliklarning  ulushida  quydagicha  ifodalanishi 

mumkin: 

;

)

(

;

)

(

m

m

m

B

m

m

m

m

m

B

c

c

в

в

в











 

 

bu  yepda:  m-matepialning  umumiy  massasi,g;  m

v

-materialda  bo‘lgan  suvning 

massasi, g; m

s 

– quruq qoldiqning massasi, g. 

  

Quruq  moddalar  massasi  A  birliklardagi  ulushida  quydagicha  ifodalanishi 

mumkin: 

 

;

)

(

;

)

(

m

m

m

A

m

m

m

m

m

A

c

c

в

в

в











 

  

Namlik  massasi ulushining quruq  moddalar  massasining ulushi  bilan  bohliqligi  

quydagicha ifodalanadi: 

 

A = 1 - V

              (1) 

V = 1 - A

               (2) 

 

Agar  namlik  massasining  ulushi,  yoki  quruq  moddalar  massasining  ulushi 

birliklar ulushida emas, % larda ifodalansa, yuqorida keltirilgan formulalarni   o‘ng   

qism      100  ga  ko‘paytiriladi.  (1  va  2)  formulalarda  1  sonining  o‘rniga  100  soni 

qo‘yiladi. 

Suv miqdorini nazorat  qilish  uchun  turli xil uslublardan foydalaniladi. Eng aniq 

natijalarga kimyoviy yodpiridinsulfat uslubi (M.Fisher uslubi) va 100-105

0

S haroratda 

doimiy massagacha quritish bilan erishiladi. Doimiy massagacha quritish uzoq davom 

etganligi, kimyoviy uslub murakkab bo‘lganligi sababli juda kam qo‘llaniladi.  

Quritishning  termogravimetrik  uslubi  tekshirilayotgan  xom  ashyodan  namlikni 

yuqori  harorat  yordamida  chiqarishdan  iborat.  Bunda  tekshirilayotgan  mahsulot 

---

o‘lchanmasi 2 marta o‘lchanadi: quritishdan oldin va quritishdan keyin. Mahsulotdagi 

namlik yo‘qotilishi shartli  ravishda mahsulotning namligi deb hisoblanadi. Quritish 

usuli bilan  quruq moddalar miqdorini aniqlash uchun quritish shkafidan foydalaniladi. 

Quritish shkafida  quritish 50-150

0

S haroratlarda amalga oshiriladi. 

Quritishni tezlashtirilgan usulida VCh-asbobidan foydalaniladi. Asbobning ishchi 

qismi    elektr  bilan  isitiladigan  2  ta  cho‘yan  blok,    yoki    yaxlit    plitalardan  iborat. 

Quritishning optimal davomiyligi mahsulotning turiga bohliq  bo‘lib,  3-7 min tashkil 

etadi, xarorati esa 160

0

 dan 170

0

S gacha bo‘ladi. 

Quruq  moddalarning  umumiy  miqdorini  aniqlash  uchun    refraktometrdan 

foydalaniladi.