Toshkent kimyo-texnologiya instituti oziq-ovqat mahsulotlari texnologiyasi fakulteti

Retseptura tuzish. Sovunning yog‘li xomashyo retsepturasiga uning fizik-kimyoviy 
xususiyati, tannarxi, tayyorlash texnologiyasi bog‘liq bo‘ladi. Shuning uchun 
retseptura tuzish sifatli sovun ishlab chiqarishning muhim bosqichlaridan biri 
hisoblanadi. Retseptura tuzganda shunday yog‘larni tanlash kerakki sovun qattiq va 
qayishqoq, yaxshi eriydigan, kam sarflanadigan va yaxshi yuvish qobiliyatiga ega 
bo‘lishi lozim. 
Retseptura  tuzishda  yog‘li  xomashyo  tarkibiga  kiruvchi  yog‘  kislotalarning 
o‘ziga  xos  xususiyatlari  hisobga  olinadi.  Sovun  pishirishda  qo‘llanadigan  yog‘ 
kislotalar  miqdori sovun  turiga,  uni ishlatish  sharoiti,  hamda  saqlashdagi hidi,  rangi, 
plastikliligini barqarorligiga qarab belgilanadi. 
Sovun  ishlab  chiqarish  xomashyosi  bo‘lgan  yog‘  kislotalar  (neytral  yog‘lar)ning 
xossalarini  xarakterlaydigan  asosiy  fizik-kimyoviy  ko‘rsatkichlarga  quyidagilar 
kiradi: 
-  yog‘  kislotalar  titrli,  sovunning  qattiqligi,  plastikligi  va  sovunni  suvda 
eruvchanligini shu ko‘rsatkichlar belgilaydi; 
-  yog‘  kislotalarning  neytrallanish  soni  (yog‘larning  sovunlanish  soni), 
sovun pishirishda ishqor sarfi shu ko‘rsatkichga bog‘liq; 
-  yod  soni,  yog‘  kislotalarning  to‘yinmaganlik  darajasining  ko‘rsatkichi 
bo‘lib, oksidlanish va qo‘shimcha chidamlilikni ko‘rsatadi; 
-  o‘rtacha  molekulyar  massa,  sovunning  yuvish  qobiliyati,  sovun  yelimini 
tuzlashda elektrolit konsentratsiyasi va boshqalar shu ko‘rsatkichga bog‘liq 
bo‘ladi. 
Sovunni  asosiy  fizik-kimyoviy  ko‘rsatkichi  bo‘lgan  titr  quyidagi  formula  bilan 
hisoblanadi: 
 
T
ar
 = (T
1
C
1 
+T
2
C
2
 + ……… T
p
C
p
) /100, 
bu yerda: 
T
1 
;T
2…….
 T
p
 – yog‘li aralashmadagi komponentlarni titri, 
0
C; 
C
1
;C
2
…..C
p
 – yog‘ aralashmasidagi komponentlarni miqdori, %. 
 
Sovunni biror turi uchun hisoblangan titr, standart bo‘yicha shu ko‘rsatkichga 
qo‘yiladigan talablarga mos kelishi lozim.