Toshkent kimyo-texnologiya institiuti "tasdiqlayman"


Topshiriq: Matnni davom og‘zaki  davom ettiring.  Vazifa



Download 7,27 Mb.
Pdf ko'rish
bet280/636
Sana02.07.2021
Hajmi7,27 Mb.
#107015
1   ...   276   277   278   279   280   281   282   283   ...   636
Bog'liq
9f271df388 1585767174

Topshiriq: Matnni davom og‘zaki  davom ettiring. 

Vazifa: 

1.  Kasb tanlovi to‘g‘risida esse yozing.  

2.  Kasb-hunar mavzusida o‘zbek maqollaridan namunalar yozing.  

3.  Mutaxassislikka oid terminlar lug‘atini shakllantiring. 



 

GRAMMATIKA: MATN VA UNING TURLARI. GAPDA SO‘ZLARNING 

BOG‘LANISHI. 

      




196 

 

               Ma’lum voqelik haqida tasavvur (ma’lumot) beradigan 



bir yoki bir necha sintaktik birliklardan tashkil topgan nutqiy butunlik 

matn hisoblanadi.    

 

Kishilarning  nutqiy  faoliyati  monolog, dialog, polilog  



ko‘rinishida amalga oshadi.   

Matn hajm va mazmun belgisiga ko‘ra ikkiga bo‘linadi:  

           1. Hajm belgisiga ko‘ra matn turlari. Matn gapdan ko‘ra 

yirik hajmli aloqa vositasi, nutqiy faoliyat mahsuli, muayyan qonuniyatlar asosida shakllangan 

yozma  nutq  ko‘rinishidir.  Matn  hajm  belgisiga  ko‘ra  ikkiga  ajratiladi.  Minimal    matn 

(mikromatn) va maksimal matn ( makromatn). 

Badiiy uslubda minimal matn deyilganda biror mavzuni yoritishga bag‘ishlangan qatralar, 

xalq  donishmandligini  ifodalaydigan  maqol,  matal  va  aforizmlar,  miniatyuralar,  hajviy  asarlar, 

nomalar,  she’r  va  she’riy  parchalar,  umuman,  kichik  mavzuni  qamrab  oluvchi  bir  necha 

gaplardan  iborat  butunlik  tushuniladi.  Matnning  ichki  tomonini  mazmun  yaxlitligi,  tashqi 

tomonini esa turli shakldagi bog‘lamalar, sintaktik vositalar birlashtirib turadi. 

  Maksimal  matn  deyilganda  keng  ko‘lamdagi  voqealarni  yoritish  ehtiyoji  bilan  yuzaga 

kelgan butunlik nazarda tutiladi. Badiiy uslubda hikoya, qissa, roman, epopeya kabi yirik hajmli 

asarlar maksimal matn hisoblanadi.Maksimal matn mikromatnlardan iborat. Eng kichik butunlik 

abzasga, eng katta butunlik esa bob (qism yoki fasl)larga to‘g‘ri keladi. Bunday matn tarkibida 

epigraf, so‘zboshi (muqadddima), so‘ngso‘z (epilog) kabi yordamchi qismlar ham ishtirok etishi 

mumkin. Ular asar mazmuni va g‘oyasiga, shuningdek, mavzuning tanlanishi va yoritilishiga oid 

ayrim masalalarga qo‘shimcha  izoh, sharh bo‘lib keladi. 

  Makromatnning  eng  kichik  birligi  abzasdir.  Abzas  bir  mazmuniy  butunlik  bo‘lib, 

“matnning bir xat boshidan keyingi xat boshigacha bo‘lgan qismi” hisoblanadi. 

 

Oddiy    kundalik  hayotdagi  so‘zlashuv  nutqida  har  doim  ham  yangidan  matn 



yaratmaymiz.  Ehtiyojimizga  ko‘ra  turli  matn  turlaridan  foydalanamiz.  Ba’zan  boshimizdan 

o‘tgan  yoki  o‘zimiz  guvoh  bo‘lgan  qoqealarni  kimgadir  aytib  beramiz.  Insonlar  o‘rtasidagi 

muloqot  maqsadi  va  mazmuni  shular  bilangina  chegaralanib  qolmaydi.  Inson  hissiyotlarini, 

tuyg‘ularini, hayajonlarini, azob va qayg‘ularini ifodalash, shu orqali tinglovchi yoki kitobxonni 

ta’sirlantirishni  istaydi.Anna  shunday  hollarda  ba’zan  mubolag‘a  ba’zan  o‘xshash  –  qiyoslash 

kabi tasviriy vositalardan foydalanamiz. 

2.  Ifoda maqsadiga va mazmuniga ko‘ra  badiiy  matnni  quyidagi  turlarga  bo‘lib  chiqish 

mumkin: 1. Hikoya mazmunli matn. 2. Tasviriy matn. 3.Izoh mazmunli matn. 4. Didaktik matn. 

5. Xabar mazmunli matn. 6. Buyruq mazmunli matn. 7. Hissiy ifoda mazmunli matn. 

  Masalan:  Izoh mazmunli matnlarda aytilayotgan fikrning ishonarliligini ta’kidlash uchun 

turli  dalil  va  izohlar  keltiriladi.  Asoslash,  isbotlash,  o‘zini  oqlashga  urinish  yoki  himoya 

maqsadida har xil vajlarni keltirish argumentli matn turining o‘ziga xos jihatlaridan hisoblanadi. 



Xabar mazmunli matnlar. Biror voqea-hodisa haqida xabar berish maqsadida tuzilgan yoki 

havola  qilingan  matng  informativ  matn  hisoblanadi.  Badiiy  matnda  informativlik  o‘ziga  xos 

tarzda bo‘ladi. Oddiy xabardan farqlanib, estetik maqsad yuklangan bo‘ladi. 

 Buyruq mazmunli matnlar. Buyruq havmda maslahat ohangi etakchilik qiladigan, buyruq 

maylidagi gaplardan tuzilgan, biror ishni bajartirish yoki turli ta’qiqlashlarni ifoda etadigan matn 

tipiga buyruq mazmunli matn deyiladi.Asosan qao‘ramonlar nutqida kuzatiladi. 

 


Download 7,27 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   276   277   278   279   280   281   282   283   ...   636




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish