TEMURIYLAR TARIXI DAVLAT MUZEYI
O‘zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti Islom Karimov rahnamoligida
tariximizni chuqur o‘rganish, buyuk ajdodlarimiz xotirasini e’zozlash borasida amalga oshirilgan
keng ko‘lamli ishlar samarasida Amir Temur shaxsi, uning jahon tarixidagi o‘rni, xalqimiz,
Vatanimiz oldidagi xizmatlari qadr topdi.
1996-yili Sohibqiron Amir Temurning 660-yillik yubileyi xalqaro miqyosda keng
nishonlandi, YuNESKO shafeligida xalqaro konferensiyalar va ko‘rgazmalar o‘tkazildi.
Sohibqironning 675-yillik tavallud to‘yi arafasida Yurtboshimiz so‘zboshisi bilan mazkur kitob
mukammal holda yangidan chop etildi.
Bugun Toshkent, Samarqand va Shahrisabz shaharlarida bobokalonimizning ulug‘vor
haykallari savlat to‘kib turibdi. Amir Temur nomi bilan ataluvchi ko‘chalar, xiyobonlar va
boshqa geografik obyektlar yurtdoshlarimizning ardoqli maskanlariga aylangan. 1996-yili Amir
Temur xiyoboniga tutash hududda Temuriylar tarixi davlat muzeyi barpo etildi. Bu
Sohibqironga, uning yurt ravnaqi yo‘lidagi xizmatlariga ko‘rsatilgan yuksak ehtiromning amaliy
ifodasidir.
Temuriylar tarixi davlat muzeyi binosi Amir Temur davridagi saroylar ko‘rinishida
qurilgan bo‘lib, imoratning asosiy kirish eshiklari Amir Temur xiyoboniga qaragan. Yog‘och
o‘ymakorligining yorqin namunasi bo‘lgan, yong‘oqdan ishlangan, ko‘rkam bu eshiklardan
ekspozitsiya zaliga kirib boriladi. Imoratning butun aylanasi bo‘ylab joylashgan yarim ochiq
ayvonini salobatli, oq rangli ustunlar bezab turadi. Uning tashqi devori aylanasi bo‘ylab sirkor
sopol medalyonlar bilan bezatilgan, ularda arab alifbosidagi suls yozuvida insonni yaxshilikka
undovchi Itoat, Adolat, Zarofat, Ma’rifat, Diyonat, Oqibat, Marhamat, Qadriyat, Sadoqat,
75
Muvaffaqiyat, Matonat, Muruvvat, Shijoat, Mashvarat so‘zlari bitilgan. Bularning barchasi
inshootga o‘zgacha husn bag‘ishlaydi.
Temuriylar tarixi davlat muzeyi rang-barang eksponatlari, noyob osori-atiqalari bilan
nafaqat yurtdoshlarimiz, balki xorijlik sayyohlar e’tiborini ham o‘ziga jalb etib kelmoqda. Bu
yerda temuriylar davriga oid ko‘plab nodir ashyolar saqlanmoqda. Bular – Amir Temur va
temuriylar davri tarixiga oid qo‘lyozmalar, yozishmalar, oltin, kumush va mis tangalar, sopol,
bronza, mis buyumlar, me’moriy qoplamalar, etnografik manbalar, Amir Temur va temuriylar
davri zargarlik buyumlari namunalari, Amir Temur maqbarasi va Bibixonim masjididan topilgan
ashyolardir
Ushbu noyob inshoot nafaqat muzey, balki Amir Temur va temuriylar davri tarixini
o‘rganuvchi ilmiy markaz sifatida xalqimizning davlatchilik tarixini yoritib beruvchi,
ajdodlarimizning boy moddiy va ma’naviy merosini o‘zida mujassam etuvchi va ilmiy tadqiq
etib, kelajak avlodga yetkazuvchi obyekt ham hisoblanadi. Muzeyda o‘tgan yillar mobaynida
«Temuriylar davri renessansi», «Temuriylar davri yozma yodgorliklarining O‘zbekistonda va
xorijda o‘rganilishi» mavzusida fundamental, «Shohruxiya qal’a-shahari – Amir Temur va
temuriylar davrining noyob yodgorligi» mavzusida amaliy loyihalar amalga oshirildi. Ayni
paytda “Temuriylar davrida ilm-fan va madaniyat rivojini o‘rganish va targ‘ib qilishning
umumbashariy ahamiyati” mavzusida fundamental ilmiy loyiha ustida ish olib borilmoqda.
Muzeydagi ilmiy-tadqiqot ishlari Amir Temur va temuriylar davri tarixini chuqur va xolisona
yoritishga qaratilgandir.
Temuriylar davriga oid asosiy ekspozitsiyalar muzeyning ikkinchi va uchinchi qavatidan
joy olgan. Bu yerdagi o‘zbek miniatyurachi rassomlari yaratgan “Buyuk Sohibqiron – buyuk
bunyodkor” kompozitsiyasi “Tug‘ilish”, “Yuksalish”, “Faxrlanish” deb nomlangan uch
bo‘limdan iborat. Asarda moviy rang ko‘p uchraydi. Bu rang Amir Temur bayrog‘ining ramzi
bo‘lgan. U hamisha hayotni sevishga, tiriklikni anglashga, bunyodkorlikka undagan.
Muzeyga turli xorijiy davlatlar, hukumatlar va nufuzli xalqaro tashkilotlar rahbarlari,
mashhur insonlar tashrif buyurib, «Faxriy mehmonlar kitobi»ga o‘zlarining dil so‘zlarini yozib
qoldirgan.
Muzeyda turli ilmiy anjumanlar, ma’naviy-ma’rifiy tadbirlar, davra suhbatlari o‘tkazilib,
ularda yoshlar faol ishtirok etayotirlar. Akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida o‘qitilayotgan
“O‘zbekiston tarixi”, “Ma’naviyat asoslari”, “Milliy g‘oya: asosiy tushuncha va tamoyillar”
fanlarining Amir Temur va temuriylar davriga oid mavzulari mazkur muzeyda o‘tkazilmoqda.
I.
V. SAVITSKIY NOMIDAGI SAN‘AT MUZEYI
I.V.Savitskiy nomidagi Qoraqalpog‘iston davlat san'at muzeyi – respublikadagi yirik
muzeylardan; Nukus shahrida 1966-yilda tashkil topgan, 1984-yildanN.V.Savitskiy nomi bilan
76
ataladi. Muzeyga I.Savitskiyning sa’y-harakati va u to‘plagan qoraqalpoq xalqamaliy san'ati
asarlari
negizida
asos
solingan.
Muzeyningumumiymaydoni
6,9
mingkv.m.
Muzeyxalqamaliysan'ati, qadimiy va o‘rta asrlar Xorazm san'ati, 1920-30-yillar o‘zbek va rus
tasviriy san'ati, qoraqalpoq zamonaviy rang-tasviri va haykaltaroshligi, ilmiy-ma’rifiybo‘limlar,
kutubxona (10 mingdonaasar), fond hamd ata’mirlash ustaxonasiga ega. Fondida 85 mingdan
ortiq eksponat mavjud (2004).
Muzey fondida 1920- 30-yillarda avangard rassomlar yaratgan asarlar to‘plangan.
Qoraqalpoq xalq ustalari tomonidan yaratilgan zargarlik, yog‘och o‘ymakorligi, kashtado‘zlik,
to‘qimachilik (ayniqsa, o‘tov jihozlari) va boshqa asarlar amaliy san'at bo‘limida jamlangan.
Qadimiy Xorazm san'ati bo‘limi muzeyning arxeologik guruhlari tomonidan qo‘lga
kiritilgan topilmalar hisobiga yanada boyimoqda. Tasviriy san'at bo‘limi to‘plami, ayniqsa,
serqirra: to‘plamni qoraqalpoq rassomlari (I.Savitskiy, K.Soipov, J. Quttimurodov,
D.To‘raniyozov va b.), O‘rta Osiyo rassomligining keksa avlodi A.Volkov, M.Qurzin,
A.Nikolayev (Us to Mo‘min), N.Karaxan, O‘.Tansiqboyev va boshqaning katta ahamiyatga ega
asarlari tashkil etadi. Shuningdek, 1920-30-yillarda faol ijod etgan rus rassomlari A.Shevchenko,
R.Falk, V.Muxina, I.Grabar asarlari bilan bir qatorda ijodi deyarli o‘rganilmagan.R.Mazel,
K.Redko, A.Safronov va boshqaning asarlari ham qo‘yilgan.
Muzey eksponatlari monografiya (etyud, chizgidan tortib to yetuk asarlar) tartibida
to‘plangani bilan ham qimmatlidir. Yana muzeyning o‘ziga xosligi eksponatlarning zich
joylanishi, ekspozitsiyalarda to‘plamni to‘laqonli namoyishiga erishganidadir. Muzey san'at
asarlarini to‘plash, targ‘ib etish, kataloglar chop etish, ko‘rgazmalar tashkil qilish bilan
shug‘ullanadi. Muzey qoshida gilamchilik ustaxonasi ishlab turibdi; «Nukus muzeyining
do‘stlari» klubi faoliyat olib boradi, ko‘rgazmalar uyushtiradi. Muzey Xalqaro muzeylar
qo‘mitasi(IKOM) a’zosi.
Muzey 1968-69 yillarda Moskvadagi Sharq muzeyida Qoraqalpoq to‘plamini ilk bor
namoyish etdi. 1970 yildan respublika va xorijiy mamlakatlar (AQSH, Fransiya, Germaniya,
Italiya, Yaponiya, Rossiya va b.)dagi ko‘rgazmalarda ishtirok etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |